Hoe gender(on)gelijk is Nederland? Vrijheid van meningsuiting van vrouwelijke journalisten
"Ik ben gedreven nieuws te halen, maar niet ten koste van mijn veiligheid." Een uitspraak van een vrouwelijke journalist vanwege bedreigingen. Ze is niet de enige. Het College concludeerde in 2021 dat de veiligheid van het publieke debat onder druk staat. Vrouwelijke journalisten en andere mensen die in de media actief zijn, zijn vaker dan hun mannelijke collega’s doelwit van agressie en intimidatie.
Behalve dat vrouwelijke journalisten vaker doelwit zijn, zoals de journalisten die worden gequote in deze tekst uit een onderzoek van de Nederlandse Vereniging van Journalisten, zijn de bedreigingen ook persoonlijker en seksistischer van aard. Dit heeft een negatieve invloed op de vrijheid van meningsuiting van vrouwelijke journalisten en kan schadelijk zijn voor het verkrijgen van informatie voor burgers.
Doelwit van agressie en intimidatie
Veel journalisten en andere media-actoren, maar ook de mensen met wie zij spreken of over wie zij schrijven krijgen te maken met agressie, intimidatie en bedreiging. Zij kunnen hierdoor worden belemmerd in hun vrijheid van meningsuiting. Vrijheid van meningsuiting is een fundamenteel recht. Het omvat de vrijheid om denkbeelden en informatie te vergaren, te verspreiden en te ontvangen.
Uit onderzoek van PersVeilig blijkt dat de aard en de gevolgen van bedreiging anders zijn voor vrouwelijke journalisten dan voor hun mannelijke collega’s. Zo heeft acht op de tien (82%) vrouwelijke journalisten te maken met een vorm van intimidatie, agressie of bedreiging. Vaak persoonlijk en seksistisch. Zo gaan de opmerkingen online gericht aan vrouwelijke media-actoren met name over hun uiterlijk of privéleven. Nauwelijks over de inhoud van hun werk. De agressie bestaat vaak uit bedreigingen over verkrachting of ander seksueel geweld. De afgelopen jaren is deze vorm van online seksisme gegroeid, mede door de anonimiteit van (sociale) media. Agressie en intimidatie richt zich vaak op persoonskenmerken zoals gender, genderidentiteit, seksuele gerichtheid, etnische identiteit en godsdienst. Zo zijn vrouwen van kleur nog vaker doelwit dan witte vrouwen.
Ik was live tijdens een anti-Zwarte Pieten demonstratie. Daarop kreeg ik 8000 haatberichten die varieerden van doodsbedreigingen tot racistische en seksistische beledigingen, zoals ‘zwartjoekel, ga terug naar je eigen land’, of ‘zij moet doodgeschoten worden met een AK47. Het was extreem in zowel toon en aard als veelheid. - Clarice Gargard
Schadelijke gevolgen
Vrouwelijke journalisten benoemen dat hun geestelijke gezondheid (27%) en fysieke gezondheid (8%) lijdt onder deze agressie. Deze percentages zijn voor vrouwen hoger dan bij het gemiddelde van de gehele beroepsgroep.
Bedreigingen kunnen ervoor zorgen dat vrouwen niet meer willen meedoen aan openbare discussies en dus het publieke debat
Geweld, pesten en bedreigingen beïnvloeden de manier waarop de meeste vrouwelijke journalisten werken. Ze kiezen hun woorden vaak zorgvuldiger, zijn minder kritisch en vermijden sommige sociale media. Soms stoppen ze zelfs helemaal met de verslaggeving over bepaalde onderwerpen. Dit alles heeft een negatieve impact op de kwaliteit van het nieuws. Het tast ook de gelijkheid van mannen en vrouwen in de samenleving aan. Deze bedreigingen kunnen ervoor zorgen dat vrouwen niet meer willen meedoen aan openbare discussies en dus het publieke debat.
De journalistiek wordt veel minder aantrekkelijk voor vrouwen. Zo overweegt ongeveer een derde van de vrouwelijke journalisten over de hele wereld om te stoppen met journalistiek. Daarmee gaat de diversiteit aan meningen in het nieuws achteruit. Dat terwijl het heel belangrijk is dat burgers nieuws en informatie vanuit verschillende gezichtspunten krijgen. Daarmee kunnen ze hun eigen mening vormen. Dit is niet alleen belangrijk voor de democratie, maar raakt ook het fundamentele recht van mensen om informatie te ontvangen.
Een bijkomend effect is dat minder vrouwelijke rolmodellen in een beroepsgroep bijdraagt aan het in stand houden van genderstereotype gedragingen en denkbeelden. In dit geval wordt het klassieke beeld versterkt dat een journalist een man is. Dit effect is van belang omdat kinderen al van jongs af aan in aanraking komen met stereotypen en rolpatronen. Door steeds voorbeelden te zien die rolpatronen bevestigen, wordt dit de norm voor hen. Al deze gevolgen vergroten de genderongelijkheid in de samenleving.
Wat moet er gebeuren?
De overheid moet ervoor zorgen dat mensen hun mening kunnen en willen uiten in het publieke debat. Online en offline. Om dat recht op vrije meningsuiting te garanderen moet de overheid maatregelen nemen om de veiligheid van journalisten en media-actoren te beschermen. Denk dan aan maatregelen die aggressie en intimidatie voorkomen, en die slachtoffers beschermen en daders vervolgen. Capaciteit en kennis van professionals die belast zijn met het bestrijden van agressie en intimidatie, zoals de politie. Ook burgers moeten zich bewust zijn van hun rol in een veilig publiek debat. En er moeten wettelijke regels komen die journalisten beter beschermen. Ook belangrijk is het dat overheidsfunctionarissen zoals bijvoorbeeld Tweede Kamerleden het goede voorbeeld geven en de veiligheid van journalisten niet verder in het geding brengen of hun integriteit en geloofwaardigheid publiekelijk in twijfel te trekken.
Naast de overheid ligt er ook nog een taak bij de werkgevers en opdrachtgevers van (vrouwelijke) journalisten. Zo is PersVeilig een gezamenlijk initiatief van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren, de Politie en het Openbaar Ministerie. Journalisten geven bij PersVeilig aan dat er onvoldoende maatregelen zijn getroffen om journalisten te beschermen tegen de agressie, intimidatie en bedreiging. PersVeilig is nu zelf aan het onderzoeken hoe zij vrouwelijke journalisten meer ondersteuning kunnen geven en vragen hier ook de betrokkenheid van de werkgevers en opdrachtgevers bij.
Wat doet het College?
Het College monitort de mensenrechtensituatie in Nederland en adviseert de overheid hierover. In de jaarrapportage van 2021 heeft het College de vrijheid van meningsuiting, de gevolgen hiervan en de rol van de media in een democratische samenleving onderzocht. Op basis van deze rapportage heeft het College de overheid geadviseerd om persoonsgegevens af te schermen en het delen van persoonsgegevens dat misbruikt wordt om te intimideren strafbaar te stellen. Dit laatste wordt ook wel doxing genoemd. Ondertussen is het wetsvoorstel strafbaarstelling gebruik persoonsgegevens voor intimiderende doeleinden aangenomen.
Het College zet zich met zijn programma Gendergelijkheid op verschillende manieren in voor gendergelijkheid binnen Nederland. Het programma Gendergelijkheid omvat onder andere het onderwerp arbeidsparticipatie van vrouwen in Nederland met als doel om de volledige arbeidsparticipatie van vrouwen te stimuleren. Het creëren van een veilige werkomgeving is daarbij een essentieel onderdeel. Daarnaast houdt het programma zich bezig met het adviseren van de overheid om gendergelijkheid binnen Nederland te verbeteren.
Hoe gender(ongelijk) is Nederland?
Op Internationale Vrouwendag 2022 (8 maart) startte het College met de serie ‘Hoe gender(on)gelijk is Nederland?’ waarin het elke maand een probleem belicht dat de mensenrechten van vrouwen onder druk zet.
Lees de voorgaande artikelen: