De digitale rechter en het recht op een eerlijk proces

Verdieping

In de media verschenen kritische berichten over e-Court: een website die door veel zorgverzekeraars wordt gebruikt om te beslissen in juridische procedures. In een onderzoek van journalistenplatform Investico in samenwerking met Nieuwsuur en de Groene Amsterdammer, luiden rechters en hoogleraren de noodklok. De digitale rechter zou volgens de journalisten niet transparant en niet onafhankelijk zijn, en daarmee in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) handelen.

Wat speelt er ?

Een bedrijf waarmee je een geschil hebt, kan ervoor kiezen om naar een rechtbank te gaan. In plaats daarvan kan hij ook uitspraak laten doen door een ‘alternatieve geschillenbeslechter’. Dat kan een zorgverzekeraar bijvoorbeeld doen als je je premie niet hebt betaald en je daar via een algemene voorwaarde mee hebt ingestemd. E-Court is geen overheidsrechtbank, maar een private organisatie waar zogenaamde ‘arbiters’ voor werken. De arbiter is de persoon die de beslissing neemt in een juridische procedure die buiten de rechtbank omgaat. Een soort scheidsrechter dus. Het proces wordt bijna volledig online gevoerd en is sterk geautomatiseerd. Overigens heb je wel altijd het recht om – binnen een bepaalde termijn – aan te geven dat je je klacht wil voorleggen aan een gewone rechtbank.

Een uitspraak van zo’n private organisatie moet altijd door een ‘normale’ rechtbank worden getoetst voordat het uitgevoerd kan worden. Dat wil zeggen dat een deurwaarder niet zomaar beslag kan leggen op je bankrekening alleen op basis van de uitspraak van een digitale rechter. Een rechtbank moet het vonnis nog bekrachtigen. Rechtbanken verschillen wel van mening over hoe ver ze mogen gaan: moeten ze actief bekijken of de beslissing klopt, of mogen ze alleen terughoudend op formaliteiten checken? 

De Groene Amsterdammer, Investico en Nieuwsuur zijn in hun onderzoek kritisch op e-Court. De website zou niet transparant zijn, omdat uitspraken niet worden gepubliceerd en onbekend is wie de arbiters zijn. De kennis en kwaliteit van de mensen en producten van e-Court is daardoor niet te toetsen door buitenstaanders. Bovendien menen de onderzoekers dat e-Court er financieel belang bij heeft om voor de verzekeraars gunstige uitspraken te doen. Op die manier zouden de verzekeraars namelijk hun geschillen aan blijven dragen bij e-Court en daar verdient het bedrijf geld aan.

Reactie

E-Court reageert door te stellen dat de overheidsrechtbanken heel duur zijn, waardoor de consument nog veel slechter af is bij een veroordeling. Dan moeten ze namelijk niet alleen hun oorspronkelijke schuld, maar ook nog eens hoge griffiekosten betalen. Het proces is volgens e-Court snel en efficiënt, en daar zou iedereen het meest bij gebaat zijn. Wel is e-Court van plan om vanaf februari uitspraken te publiceren en de namen van arbiters bekend te maken.

Wat heeft dit met mensenrechten te maken?

Iedereen heeft recht op toegang tot het recht en op een eerlijk proces. Dat staat in artikel 6 EVRM, maar ook in artikel 14 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR), artikel 47 van het EU-Grondrechtenhandvest en artikel 17 van de Grondwet

Het recht op een eerlijk proces betekent onder andere dat de zaak wordt voorgelegd aan een onafhankelijk en onpartijdig gerecht. Ook moet de zaak en de uitspraak openbaar zijn. De partijen moeten eerlijk en gelijk behandeld worden (‘equality of arms’). Dat betekent bijvoorbeeld dat de rechter naar de argumenten van allebei de partijen luistert voordat hij zijn beslissing neemt.

Om de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechters – of arbiters – te beoordelen, is het belangrijk om te weten om wie het gaat. En wat zij aan nevenactiviteiten hebben die misschien van invloed zijn op hun oordeel. Ook de uitspraken moeten controleerbaar zijn. Dat kan alleen als die uitspraken – geanonimiseerd – zijn in te zien. Transparantie is dus van groot belang als het gaat om het recht op een eerlijk proces.