In een rechtsstaat is het belangrijk dat mensen toegang hebben tot het recht en rechtsbescherming. Want iedereen heeft recht op alle mensenrechten, op papier en in de praktijk. Daarbij gaat het er niet alleen om dat iedereen formeel gebruik kan maken van het recht. Het gaat juist over hoe bereikbaar het recht en rechtsbescherming zijn.
Want hoewel elke Nederlander in theorie de telefoon kan pakken om een advocaat te bellen, is dat lang niet voor iedereen vanzelfsprekend. Mensen hebben geld, kennis en een netwerk nodig. Om een procedure te betalen bijvoorbeeld. Of om te weten waar en hoe ze gebruik kunnen maken van het recht. En bij wie ze daarvoor kunnen aankloppen. Hoe staat het met de toegang tot het recht en rechtsbescherming in Nederland?
Actualiteit
Verschillende maatschappelijke ontwikkelingen hebben invloed op de toegang tot het recht. Denk bijvoorbeeld aan de terugtrekkende overheid, waardoor de uitvoering van overheidstaken steeds meer bij private partijen en burgers komt te liggen. De toenemende invloed van private partijen is onder andere zichtbaar in het sociaal domein, vooral als het gaat om voorzieningen voor zorg en ondersteuning op basis van de Wmo. Na overleg met de betrokkenen, besluit het college van burgemeester en wethouders en wat voor zorg en ondersteuning iemand krijgt. De daadwerkelijke uitvoering van het besluit ligt vaak bij particuliere zorgaanbieders.
Dat biedt nieuwe mogelijkheden voor burgers: meer keuzes en meer zeggenschap. Maar het kan ook leiden tot nieuwe problemen. Wie houdt dan toezicht op de uitvoering van die taken? En waar kun je terecht als je een probleem hebt met de manier waarop die private partij werkt? Ook is sprake van toenemende digitalisering, die ertoe leidt dat veel informatie over voorzieningen in de eerste plaats via internet beschikbaar is. Voor veel mensen zijn die ontwikkelingen positief, omdat je vaak meer te kiezen hebt. Maar er zijn ook mensen voor wie dit een obstakel vormt dat ten koste gaat van hun toegang tot het recht. Denk bijvoorbeeld aan mensen met een lagere opleiding of met minder middelen. Want als je niet snapt wat je van het recht kunt verwachten of wat het van jou verwacht? Of als je niet goed kunt omgaan met computers?
Mensenrechten in de praktijk
Toegang tot het recht heb je nodig om je andere mensenrechten in de praktijk te brengen. Het vormt een vangnet voor al je mensenrechten. Word je gediscrimineerd? Via toegang tot het recht kun je ervoor zorgen dat je vrij van discriminatie kunt leven.
Toegang tot het recht gaat niet alleen over toegang tot de rechter, maar ook over waar je informatie over regels kan vinden, begrijpen wat je rechten nu echt zijn, gelijkheid niet op papier maar in de praktijk en echte oplossingen voor mensen en hun problemen. Er ligt een belangrijke taak voor de overheid om ervoor te zorgen dat er geen inbreuken op rechten plaatsvinden. Zodat de mensenrechten zodanig beschermd zijn, dat de gang naar de rechter niet nodig is. Ook dat is onderdeel van toegang tot het recht.
Daarnaast heeft iedereen het recht op een eerlijk proces. Dat staat bijvoorbeeld in artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), artikel 14 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR) en artikel 47 van het EU-Grondrechtenhandvest. Een eerlijk proces houdt onder andere in dat je bijstand kan krijgen tijdens je proces. Veel mensen weten namelijk niet precies hoe zo’n juridisch proces werkt en waar je op moet letten. Een advocaat wel. Om ervoor te zorgen dat je je goed kunt verdedigen is het dan ook belangrijk dat je al vroeg in het proces met een advocaat kan overleggen. En dat hij of zij op belangrijke momenten aanwezig is, zoals tijdens een politieverhoor.
Activiteiten van het College
De jaarrapportage van 2018 van het College voor de Rechten van de Mens gaat over toegang tot recht. In de rapportage doet het College aanbevelingen aan de overheid, die een cruciale rol speelt bij het garanderen van toegang tot het recht. Een proactieve overheid respecteert, beschermt en verwezenlijkt de mensenrechten. Zij voorkomt inbreuken op mensenrechten, de-escaleert bij beginnende conflicten en biedt toegankelijke geschillenbeslechting waar dat nodig blijkt te zijn. Ten slotte moet die proactieve overheid oog hebben voor iedereen, door mensen in kwetsbare situaties tijdig te identificeren en waar nodig compenserende maatregelen te nemen.
