Mensenrechten in het onderwijs

Mensenrechten gelden altijd en voor iedereen. Ze zijn gebaseerd op waarden als vrijheid, gelijkheid en respect. Op school leren over mensen- en kinderrechten helpt leerlingen en studenten deze te herkennen in het dagelijks leven. Zo leren ze te kijken door een mensenrechtenbril en van daaruit te handelen. Tijdens hun schooljaren ontwikkelen zij zo de vaardigheden om volwaardig deel te nemen aan een democratische rechtsstaat. Dit gaat niet alleen om kennis, maar vooral om oefenen en ervaren.

Mensen- en kinderrechten spelen voortdurend een rol, thuis, op straat en op school. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin iedereen zich optimaal kan ontwikkelen en volwaardig kan meedoen. Gelijke kansen, respect voor verschillen en het opkomen voor de rechten van jezelf en anderen zijn cruciaal voor een veilig, eerlijk en gelukkig samenleven.

“Het geeft je zelfvertrouwen dat je rechten hebt en dat anderen daar om geven.”  – deelnemer aan Rights Respecting Schools van UNICEF

Aandacht voor mensenrechten op school versterkt de onderlinge relaties, bevordert respect, samenwerking en acceptatie, en vergroot het zelfvertrouwen van leerlingen en studenten. Lastige maatschappelijke onderwerpen kunnen zo respectvol in de klas worden besproken. Een schoolbrede aanpak verbindt thema’s als burgerschap, sociale veiligheid, anti-pestbeleid, weerbaarheid, inspraak en passend onderwijs. Scholen die vanuit mensenrechten denken en werken, kunnen een samenhangende visie en aanpak ontwikkelen en uitvoeren.

Kinderrechten zijn mensenrechten speciaal voor kinderen. Ze staan in het VN-Kinderrechtenverdrag. Daarin staat bijvoorbeeld dat kinderen niet zomaar van hun ouders mogen worden gescheiden, dat ze recht hebben op onderwijs en dat hun belang altijd zwaar moet meewegen bij beslissingen over hen. Kinderrechten beschermen kinderen, maar geven hen ook een stem en invloed, passend bij hun mentale, fysieke en sociale ontwikkeling.

Onderwijs over mensenrechten gaat ook over burgerschap. Burgerschap gaat over de relatie tussen mensen en de staat, over hoe we onze samenleving vormgeven en welke rechten en plichten daarbij horen. Een belangrijk onderdeel is begrijpen hoe democratie, rechtsstaat en mensenrechten elkaar versterken en nodig hebben.

Door mensenrechtenverdragen, zoals het VN-Kinderrechtenverdrag, te ratificeren, verplicht de overheid zich ervoor te zorgen dat mensen weten wat hun rechten zijn. Daarom moet de overheid mensenrechteneducatie ondersteunen. Het College voor de Rechten van de Mens spoort de overheid aan dit te doen.

De overheid heeft ervoor gekozen om mensenrechten expliciet op te nemen in de wetten voor burgerschapsonderwijs. Scholen moeten dus lesgeven over burgerschap, inclusief mensenrechten. Dat vraagt van onderwijsprofessionals dat zij de benodigde kennis en vaardigheden ontwikkelen. 

Burgerschap gaat over de relatie tussen burgers en de staat, en over hoe we met elkaar omgaan en samen onze samenleving vormgeven. De burgerschapsopdracht aan scholen bestaat al sinds 2006 en is met de wet Verduidelijking burgerschap in het funderend onderwijs van 1 augustus 2021 aangescherpt. De Onderwijsinspectie kan hierdoor beter met scholen in gesprek over burgerschap en zo nodig ingrijpen, bijvoorbeeld als scholen onvoldoende zorgen voor een cultuur die de in de wet benoemde waarden ondersteunt.

In de wet is ook aandacht voor mensenrechten. Docenten moeten leerlingen respect voor en kennis van fundamentele rechten bijbrengen en aandacht besteden aan verschillen in bijvoorbeeld religie, afkomst, handicap of seksuele gerichtheid, zodat iedereen gelijk wordt behandeld. Het schoolbestuur moet zorgen voor een veilige omgeving waar leerlingen zichzelf durven te zijn en leren omgaan met mensen die anders zijn dan zijzelf. 

Mbo-scholen moeten burgerschap onderwijzen. Dat staat in de Wet Educatie en Beroepsopleiding (WEB) en is één van de algemene vereisten voor mbo-studenten, net als Nederlands en rekenen.

Het onderdeel burgerschap richt zich op deelname aan de maatschappij en goed functioneren in een beroep. De bijbehorende kennis, vaardigheden en houding zijn verdeeld over vier dimensies: politiek-juridisch, economisch, maatschappelijk-sociale en vitaal burgerschap.

Mensenrechteneducatie past hier goed bij en kan eenvoudig in het burgerschapsonderwijs worden geïntegreerd. De Tweede Kamer benadrukte dit ook in een motie, waarin staat dat mbo-scholen aandacht moeten besteden aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, en dat de Onderwijsinspectie hierop toeziet.