Mensenrechten in het onderwijs
Hoe zit het eigenlijk met mensenrechten en het onderwijs? Hoe bespreek je mensenrechten of nieuws dat mensenrechten raakt tijdens de les? Hoe divers is de samenstelling van leerlingen, studenten en docenten? Hoort iedereen erbij en mag iedereen meepraten? Kunnen leerlingen met een beperking ook helemaal meedoen op jouw school? Hoe bespreek je verschillen in geloofsovertuiging in de klas? Wat mogen leerlingen tegen elkaar zeggen in het kader van vrijheid van meningsuiting? En wanneer bereiken discussies een grens en wordt ‘respect voor elkaar’ relevant? Als leraar, docent of schoolleider heb je veel te maken met mensenrechten en heb je ook een belangrijke rol. Daarom is het belangrijk om de benodigde kennis en vaardigheden te hebben.
De animatie start met een ingesproken tekst.
Mensenrechten.
We hebben ze allemaal.
Simpelweg omdat we mens zijn.
We hebben ze vanaf onze geboorte,
zonder uitzondering of onderscheid.
Ze zijn er voor iedereen,
overal,
en altijd.
Om ze te beschermen en de
kans op schending te verkleinen,
is het belangrijk dat we
allemaal weten wat onze mensenrechten zijn.
Want zonder mensenrechten
geldt het recht van de sterkste.
Mensenrechten zijn absoluut nodig
om een vrij en waardig leven te leiden.
Griekse filosofen dachten 2300 jaar geleden
al na over waarden zoals gelijkheid.
Mensenrechten zijn gebaseerd op gedeelde waarden
die al van oudsher een rol spelen.
Sinds 1948 zijn mensenrechten wereldwijd vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Je vindt ze terug in internationale verdragen en in de Grondwet.
Mensenrechten raken alle aspecten van ons leven.
Zo heb je bijvoorbeeld het recht op onderwijs.
Het recht op zorg als je ziek bent.
Het recht om gelijk behandeld te worden.
En het recht op privacy.
Alle mensenrechten zijn even belangrijk, en hangen met elkaar samen.
Het ene recht kan niet zonder het andere.
Je kunt je voorstellen dat als je niet naar school kunt,
het later ook een stuk lastiger wordt om een baan te vinden
en een woning te kunnen betalen.
Maar wie is er dan verantwoordelijk
voor de mensenrechten?
Het is de eindverantwoordelijkheid van de overheid om mensenrechten van iedereen te beschermen en ervoor te zorgen dat ze worden nageleefd.
Maar uiteindelijk hebben we allemaal
een rol om ze te beschermen en te bevorderen.
Ook bedrijven, organisaties, en jij en ik.
Mensenrechten blijven werk in uitvoering.
En helaas gaat er in de praktijk wel eens wat mis.
Daar is wel iets aan te doen.
Je kunt bijvoorbeeld je
kiesrecht, demonstratierecht en je vrijheid van meningsuiting
gebruiken om voor mensenrechten op te komen.
Ook kun je naar de rechter stappen.
Je kunt andere mensen helpen in je omgeving of je als vrijwilliger aansluiten bij een organisatie die mensenrechten bevordert.
Samen zijn we verantwoordelijk voor het beschermen van mensenrechten.
En samen kunnen we ervoor zorgen dat deze universele rechten
voor iedereen werkelijkheid worden.
De animatie sluit af met het logo van het College voor de Rechten van de Mens en de tekst mensenrechten.nl.
Volgens het VN-Kinderrechtenverdrag en het VN-Verdrag Handicap heeft elk kind recht op goed inclusief onderwijs. Dit onderwijs moet gericht zijn op de ontwikkeling van het kind. Het moet kinderen respect bijbrengen voor mensenrechten, vrede en verdraagzaamheid, voor verschillende culturen en het milieu.
Het recht op goed inclusief onderwijs geldt voor elk kind. Dat wil zeggen dat de overheid ervoor moet zorgen dat ieder kind gratis naar school kan gaan samen met andere kinderen uit de buurt. Dat geldt dus ook voor ‘zorgleerlingen’. Bijvoorbeeld kinderen met een handicap, dyslexie, gedragsproblemen of kinderen die geen verblijfsvergunning hebben. Ook zij hebben het recht om samen met kinderen uit hun buurt naar school te gaan.
Het onderwijs moet verder aansluiten bij de belevingswereld en het leerniveau van ieder kind. De kwaliteit van leraren moet hoog zijn en lesmateriaal en leermethodes moeten voldoende uitdagend zijn. Scholen hebben de plicht om te voorkomen dat kinderen vroegtijdig uitvallen en thuis komen te zitten. Verder moeten scholen bij het handhaven van orde en regels respect tonen voor kinderrechten en menselijke waardigheid. Uiteraard is elke vorm van discriminatie - op welke grond dan ook – verboden.
Wat heeft het College te bieden?
Het College heeft als wettelijke taak om onderwijs over mensenrechten te stimuleren en te coördineren. Het richt zich daarbij onder andere op leraren, schoolleiders en schoolbestuurders, zodat zij mensenrechten kunnen bespreken en toepassen in hun werk. Daarvoor heeft het College het kennisplatform RechtVaardig opgericht waarop zij informatie en inspiratie kunnen vinden. Verder werkt het College samen met vakverenigingen, lerarenopleidingen en uitgevers.
Als wettelijk toezichthouder van het VN-verdrag handicap houdt het de uitvoering van dit verdrag in Nederland in de gaten. In de periode 2020-2023 was het recht op onderwijs een van de speerpunten van dit toezicht. Onze rapporten en adviezen kun je op onze themapagina vinden.
Daarnaast kun je bij het College terecht als je het vermoeden hebt als leerling, ouder of leraar te zijn gediscrimineerd. Dan kun je bij het College een klacht indienen. Ook kun je als school je beleid laten toetsen als je denkt dat dit in strijd zou kunnen zijn met de gelijkebehandelingswetgeving. Kijk op deze pagina over onze klachtenprocedure voor meer informatie.
Waarom is het belangrijk om les te krijgen over mensenrechten?
Mensenrechten gelden altijd en voor iedereen. Ze zijn gebaseerd op basiswaarden als vrijheid, gelijkheid en respect voor elkaar. Door op school over mensen- en kinderrechten te leren, kunnen leerlingen en studenten deze in het leven van alledag herkennen. Ze leren dan als het ware te kijken door een mensenrechtenbril en van daaruit te handelen. Zo ontwikkelt de leerling en student tijdens zijn schooljaren de competenties die hem of haar in staat stelt volwaardig deel te nemen aan een democratische rechtsstaat. Dit is niet alleen een kwestie van weten maar ook en vooral van oefenen en ervaren.
Want zonder dat je het soms door hebt spelen mensen- en kinderrechten een grote rol in het dagelijks leven. Zowel thuis, op straat als binnen een school of opleiding. Ze zijn het fundament van een maatschappij waarin iedereen zich optimaal kan ontwikkelen en volwaardig kan meedoen. Gelijke kansen, respect voor verschillen en kunnen opkomen voor de rechten en vrijheden van jezelf en die van anderen, zijn cruciaal voor een veilig, eerlijk en gelukkig samenleven.
“Het geeft je zelfvertrouwen dat je rechten hebt en dat anderen daar om geven.” - Deelnemer aan Rights Respecting Schools van UNICEF
Bovendien leidt aandacht voor mensenrechten op school tot betere onderlinge relaties, meer respect, samenwerking en acceptatie. Je vergroot het zelfvertrouwen van leerlingen en studenten en lastige maatschappelijke onderwerpen zijn in de klas respectvol te bespreken. Een schoolbrede aanpak van mensen- en kinderrechten kan veel onderwijsthema’s met elkaar verbinden. Denk aan burgerschap, anti-pestbeleid, sociale veiligheid en weerbaarheid, het tegengaan van radicalisering, inspraak van leerlingen en studenten en draagvlak voor passend onderwijs. Een school die vanuit mensenrechten denkt en werkt, kan vandaaruit een samenhangende visie en aanpak formuleren en daar invulling aan geven.
Wat moet de overheid doen aan mensenrechteneducatie?
Door mensenrechtenverdragen, zoals het kinderrechtenverdrag, te ratificeren heeft de overheid ermee ingestemd dat zij ervoor moeten zorgen dat zoveel mogelijk mensen weten wat er in die verdragen staat en wat hun rechten zijn. De overheid moet dus mensenrechteneducatie ondersteunen. Het College voor de Rechten van de Mens spoort de overheid dan ook aan om dat te doen.
Een van de manieren waarvoor de overheid heeft gekozen is om mensenrechten uitdrukkelijk op te nemen in de wetten voor burgerschapsonderwijs. Daarin staat dat scholen moeten lesgeven over burgerschap, inclusief mensenrechten. Dat betekent dan ook meteen dat onderwijsprofessionals kennis en vaardigheden in huis moeten halen om dit te kunnen doen. Het College draagt daar onder andere met RechtVaardig aan bij.