Geweld tegen vrouwen

In Nederland zijn bijna twee keer zoveel mannen als vrouwen slachtoffer van moord. Maar waar de meeste mannen omkomen in het criminele circuit of bij vechtpartijen, wordt 56% van de vrouwen gedood door een partner of ex-partner. Bij mannen is dat 4%.   

Hoe komt het dat vrouwen zoveel vaker slachtoffer zijn van partnerdoding dan mannen? Geweld vindt niet (alleen) plaats in een opwelling of als een situatie uit de hand loopt. Geweld, zowel fysiek als psychisch, door de partner is vaak een middel om de verhoudingen in de relatie te bepalen. Denk aan mannen die het niet kunnen verdragen dat zij geen controle hebben over het doen en laten van hun vrouw, er niet mee kunnen omgaan dat zij hun baan kwijt zijn en hun vrouw de kostwinner in het gezin is, of het niet kunnen verkroppen dat zij een eind heeft gemaakt aan de relatie.    

Hoe we als maatschappij denken over mannen en mannelijkheid en vrouwen en vrouwelijkheid, draagt bij aan geweld tegen vrouwen. Ideeën over ‘hoe een vrouw zich hoort te gedragen’ verschillen tussen partners en zorgen soms voor conflict, dat uit de hand kan lopen. 

Geweld tegen vrouwen - met femicide als meest extreme vorm - is een ernstige mensenrechtenschending. Iedereen heeft namelijk het recht op een leven vrij van geweld, het recht op leven, het recht op lichamelijke en geestelijke integriteit en het recht op gezondheid.     

Het is belangrijk dat het probleem uit de privésfeer wordt gehaald. Het speelt niet alleen achter iemands voordeur en het is ook niet alleen een probleem van vrouwen. Femicide is een maatschappelijk probleem, een mensenrechtenprobleem. En de overheid moet het daarom aanpakken.  

Om de achterliggende oorzaken van femicide aan te pakken, is krachtiger beleid nodig om gelijkheid tussen mannen en vrouwen te bereiken. Dat begint met erkenning voor de relatie tussen gender en geweld in de privésfeer. Waarom gebruikt een man geweld tegen zijn (ex)partner? Is dat omdat hij de vrouw minacht, hij een gevoel heeft van eigendom, hij er plezier uit haalt of omdat hij vindt dat een vrouw ondergeschikt is? Omdat gender een rol speelt bij dit geweld, is het noodzakelijk dat gender ook een rol speelt bij het voorkomen en bestrijden ervan. Dat noem je een gendersensitieve aanpak. Nog te vaak gaan instanties uit van gelijkwaardigheid in een relatie en dat waar twee vechten, er twee schuld hebben. Dat doet dan geen recht aan de feitelijke verhoudingen, net als wanneer media in neutrale termen spreken en schrijven over femicide. 

Het College voor de Rechten van de Mens bevordert gendergelijkheid. Om die gendergelijkheid te bereiken pleiten we voor een gendersensitieve aanpak van geweld tegen vrouwen. We richten ons hierbij op de centrale en de lokale overheid en professionals, die dit geweld moeten aanpakken. Gendersensitief werken betekent rekening houden met gender en met genderongelijkheid als oorzaak van het ontstaan van geweld. Gendersensitief werken is dus het bewust zijn van en rekening houden met de verschillen in macht, afhankelijkheid en wederzijdse verwachtingen die uit genderrollen voortvloeien.  

In juni 2021 maakte het College een publicatie voor beleidsmedewerkers op lokaal niveau. Hierin legt het uit hoe gendersensitiviteit in beleid en uitvoering eraan kan bijdragen dat het aantal (fatale) geweldsincidenten vermindert.   
   

Gendersensitieve aanpak van levensbelang om partnergeweld te bestrijden

• Checklist en acties voor lokale beleidsmakers  
• Interview: Gendersensitieve aanpak broodnodig om geweld tegen vrouwen aan te pakken  
• Interview: Is geweld tegen vrouwen een mannenprobleem?

• 'Tientallen vrouwen in Nederland sterven jaarlijks door femicide, maar wat houdt dat in?' Interview met LINDA.NL
• 'Wat is femicide en hoe zien we dit terug in Nederland?' Podcast op Spotify 
• 'Moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn' explainervideo van NOS op 3 

In verschillende Nederlandse wetten staat dat (seksuele) intimidatie verboden is.

Toch zou het goed zijn als Nederland het verdrag bekrachtigt en het gaat uitvoeren. De reikwijdte van het verdrag is namelijk breder dan de huidige wetgeving in Nederland. In het verdrag krijgen bijvoorbeeld werknemers in de informele economie, zoals huishoudelijk werkers, recht op bescherming. Maar ook zzp-ers vallen eronder. Bovendien is het verdrag niet alleen van toepassing op de werkplek zelf, maar ook andere plekken die werk gerelateerd zijn. Verder erkent het verdrag dat geweld in de privésfeer impact heeft op de werkvloer en dat werkgevers hun werknemers daarin kunnen bijstaan. Daar is nu nog weinig aandacht voor in Nederland.

Goedkeuring van het verdrag zal helpen om de bestaande nationale en internationale normen over geweld en (seksuele) intimidatie op het werk te verduidelijken. Het verdrag is een mooie aanvulling op wat al in de Nederlands wetgeving over (seksuele) intimidatie is vastgelegd. Verder verplicht het verdrag de overheid om meer tegen geweld en (seksuele) intimidatie op het werk te doen dan nu het geval is. Tenuitvoerlegging van het verdrag betekent dat de overheid op een meer systematische wijze met deze onderwerpen aan de slag moet. Tot slot brengt het verdrag de verplichting met zich mee om te zorgen voor opleidingsprogramma’s die ambtenaren, werkgevers(organisaties) en werknemers(organisaties) kunnen helpen bij het voorkomen en aanpakken van intimidatie en geweld op het werk. En om aandacht te besteden aan bewustwording. Dit is essentieel om geweld en (seksuele) intimidatie aan te pakken.

In het verdrag staat dat geweld en intimidatie op het werk een bedreiging vormen voor gelijke kansen. En dat dit belemmerend kan zijn voor toegang tot de arbeid en promotiekansen, in het bijzonder voor vrouwen. In het verdrag is aandacht voor bescherming, preventie, handhaving en hoe slachtoffers hun recht kunnen halen.

Het verdrag beschermt werknemers en andere personen in werksituaties. Het is van toepassing in de private en openbare sector en betreft zowel de formele werksetting als een informele werksetting. Bij dat laatste kan het bijvoorbeeld gaan om schoonmakers aan huis of au pairs. Het verdrag is van toepassing op geweld en intimidatie tijdens, in verband met of als gevolg van werk. Het geldt:

• Op de werkplek, waaronder openbare en private ruimten die een werkplek vormen
• Op plaatsen waar de werknemer wordt betaald, een rustpauze of een maaltijd neemt of gebruik maakt van sanitaire, was- en kleedruimten
• Tijdens werk gerelateerde trips, reizen, opleidingen, evenementen of sociale activiteiten
• Op werk gerelateerde communicatie (ook digitaal)
• Tijdens het woon-werkverkeer

Verdragsstaten moeten een genderbewuste aanpak vastleggen voor de preventie en uitbanning van geweld en intimidatie. Daarbij moet rekening worden gehouden met geweld en intimidatie waar derden bij betrokken zijn. Het kan hierbij gaan om cliënten, klanten, dienstverleners, patiënten en het publiek. Verdragsstaten moeten middelen en hulp bieden om geweld en intimidatie in de informele economie te voorkomen en aan te pakken.

Het verdrag verplicht de overheid te zorgen voor:

• Een wettelijk verbod op geweld en intimidatie
• Het strafbaar stellen van ernstige vormen van geweld en intimidatie in werksituaties
• Beleid om geweld en intimidatie aan te pakken
• Klacht- en onderzoeksprocedures op de werkplek
• Klachten- en geschilleninstanties op en buiten de werkplek
• Bescherming van klagers en slachtoffers tegen vergeldingsacties
• Sancties in geval van geweld en intimidatie
• De bevoegdheid bij (arbeids)inspecties om geweld en intimidatie aan te pakken

Het verdrag verplicht de overheid om de gevolgen van huiselijk geweld voor werk te erkennen en de gevolgen ervan voor het werk te beperken. Passende maatregelen kunnen zijn: verlof voor slachtoffers van huiselijk geweld, flexibele arbeidsregelingen en bescherming voor slachtoffers, tijdelijke bescherming tegen ontslag, een verwijzingssysteem naar initiatieven van de overheid om huiselijk geweld te bestrijden en bewustmaking van de gevolgen van huiselijk geweld.

Het verdrag verplicht de overheid zich in te spannen om statistieken over geweld en intimidatie te verzamelen en te publiceren. Verder moet de overheid zorgen voor:

• Programma’s om geweld en intimidatie aan te pakken
• Richtsnoeren en opleidingsprogramma’s voor overheidsambtenaren
• Modelgedragscodes en risicobeoordelingsinstrumenten
• Bewustmakings- en publiekscampagnes
• Genderspecifieke leerplannen en voorlichtingsmateriaal voor onderwijs en beroepsopleidingen
• Materiaal voor medewerkers in de media over geweld en intimidatie

Als Nederland het verdrag goedkeurt, zal de Internationale Arbeidsorganisatie toezicht houden op naleving van het verdrag. Nederland zal dan elke drie of vijf jaar aan de Internationale Arbeidsorganisatie moeten rapporteren over de implementatie van het verdrag. Ook kunnen vakbonden zich tot de Internationale Arbeidsorganisatie wenden als er meningsverschillen zijn over de toepassing van het verdrag.