College roept het kabinet op om minimumverplichtingen voor asielopvang zo snel mogelijk na te komen

Op 7 juli 2022 kondigde VluchtelingenWerk Nederland aan een rechtszaak te starten als  de Rijksoverheid er niet uiterlijk 1 augustus voor heeft gezorgd dat de opvang van asielzoekers voldoet aan een humane ondergrens. Het College voor de Rechten van de Mens herkent de urgentie en heeft er begrip voor dat VluchtelingenWerk tot deze stap is overgegaan. De minimumstandaarden voor een menswaardige opvang van asielzoekers en statushouders kan in de huidige situatie niet gewaarborgd worden.

Asielzoekers komen aan in Ter Apel
Asielzoekers komen aan in Ter Apel

Wat zijn de problemen in de (nood)opvang?

Er is op dit moment een nijpend tekort aan opvangplekken voor asielzoekers in Nederland: mensen moeten zelfs op stoelen of op de grond slapen. Ook is er maar beperkte toegang tot zorg en gezond voedsel. Kinderen kunnen niet naar school. Recent sloegen ook de Inspectie Justitie en Veiligheid en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd alarm over de risico’s van fysieke en geestelijke schade als gevolg van de omstandigheden in de (crisis)noodopvang.

Het College, de Nationale Ombudsman en de Kinderombudsman vragen hiervoor al langer aandacht. Zij spraken de afgelopen periode met Afghaanse evacués waaronder gezinnen met jonge kinderen die nu al bijna een jaar van noodopvang naar noodopvang worden verplaatst.

Hun verhalen illustreren de gevolgen als het kabinet zich niet aan verplichtingen houdt om mensenrechtelijke minimumstandaarden te garanderen. Het gebrek aan privacy, autonomie, stabiliteit, en rust in de opvang heeft voor velen van hen geleid tot ernstige depressieve klachten en schade aan de ontwikkeling van de kinderen.

Verplichting overheid voor veilige en gezonde opvang

De overheid is verplicht om ervoor te zorgen dat vluchtelingen op een veilige en gezonde manier kunnen verblijven in de opvang. Zij heeft op dit gebied geen beleidsvrijheid. Opvangvoorzieningen moeten ook de fysieke en geestelijke gezondheid van de asielzoekers beschermen (onder meer op basis van artikel 8 EVRM, artikel 7 EU Handvest voor de Grondrechten en artikel 17 lid 2 Opvangrichtlijn). Hieronder valt het zorgen voor veiligheid en privacy, en het nemen van maatregelen voor de bescherming van kwetsbare groepen, zoals kinderen, vrouwen en LHBTI’ers.

Hoe langer het verblijf in een noodopvang duurt, hoe meer bovenstaande rechten in het gedrang komen. Aangezien de huidige situatie in de opvang bij lange na niet voldoet aan deze eisen, schiet de overheid te kort ten opzichte van haar verplichting.

Noodopvang is nadrukkelijk bedoeld als een tijdelijke oplossing. Een groot probleem is echter dat deze locaties allang niet meer tijdelijk zijn. De eerste noodopvang werd bijna een jaar geleden opgezet. Het Rode Kruis waarschuwde toen al dat de situatie in deze vorm van opvang door de humane ondergrens zou kunnen zakken. De belofte van de overheid was toen dat de situatie tijdelijk zou zijn.

Maar zicht op concrete en duurzame verbetering ontbreekt nog steeds voor duizenden asielzoekers. Velen van hen zijn bovendien al statushouder en hebben daarmee het recht om in Nederland te blijven en om volwaardig deel te nemen aan de samenleving. Dat is onmogelijk vanuit de noodopvang.

Ongelijkheid in opvang

Verder zijn er ook zorgen over ongelijkheid in opvang. De overheid moet ervoor zorgen dat alle mensen die worden opgevangen in ons land gelijk behandeld worden. Zo mogen gemeenten bijvoorbeeld geen voorkeur geven aan vluchtelingen uit een bepaald land, omdat dit in strijd is met het recht op gelijke behandeling. Mensen mogen namelijk niet op grond van hun nationaliteit of afkomst worden gediscrimineerd (artikel 7a Algemene wet gelijke behandeling).

Ook de Adviescommissie Vreemdelingenzaken (ACVZ) en de Raad voor Openbaar Bestuur (ROB) onderstreepten in een recent advies dat de huidige situatie Nederland volstrekt onwaardig is. Bovendien leggen zij in dit advies uit dat de opvangcrisis niet is ontstaan door hogere aantallen asielzoekers die het land binnen komen, maar omdat er al jaren gebrek is aan een lange termijnvisie vanuit de overheid.

Wat moet de overheid nu doen?

Bij aankomst in Nederland is er bij asielzoekers grote behoefte aan rust, stabiliteit en veiligheid. De overheid moet onmiddellijk zorgen voor structurele opvang die voldoet aan de hierboven genoemde minimumeisen. Zij heeft de plicht om blijvend voldoende opvanglocaties in te richten die de fysieke en geestelijke gezondheid van asielzoekers beschermen en asielzoekers gelijk behandelen.

Daarnaast moet de overheid zorgen voor veel betere en veel snellere doorstroom van statushouders naar reguliere huisvesting. Op die manier komt bovendien weer meer capaciteit vrij in de opvang.