Versterk de bescherming van het recht op huisvesting: VN-rapporteur presenteert zijn bevindingen over Nederland
Verdieping
Nederland heeft te maken met een wooncrisis. De rapporteur voor het recht op huisvesting van de Verenigde Naties, dhr. Balakrishnan Rajagopal, heeft daarom afgelopen december een bezoek aan Nederland gebracht om hierover te praten met overheidsfunctionarissen, woningbouwverenigingen, belangenorganisaties burgers en het College. Vandaag heeft hij zijn rapport (A/HRC/55/53/Add.1) en aanbevelingen aan de 47 lidstaten van de VN-Mensenrechtenraad gepresenteerd. In een verklaring aan de Raad heeft het College voor de Rechten van de Mens vandaag ook zijn steun uitgesproken voor het rapport. Hieronder lichten we een aantal aanbevelingen uit het rapport toe.
Versterk de bescherming van het recht op huisvesting
Nederland is op basis van internationale verdragen verplicht om het recht op huisvesting te garanderen. De rapporteur merkt op dat het maar heel beperkt mogelijk is om een zaak aan de rechter voor te leggen als je denkt dat het recht op huisvesting geschonden is. Het recht op huisvesting wordt nu vooral gezien als een beleidsdoel en niet als een afdwingbaar recht. De rapporteur beveelt aan om het recht op huisvesting sterker in nationale wetgeving te verankeren.
Zo vraagt hij aan Nederland om het Optionele Protocol bij het Internationaal verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten te ondertekenen. Dit protocol verbetert de rechtsbescherming omdat burgers hiermee het recht krijgen om klachten in te dienen bij het VN-comité bij dit verdrag. Ook beveelt hij aan om artikel 22 van de Grondwet te herzien. Dit artikel maakt expliciet dat voldoende woongelegenheid voorwerp is van de zorg van de overheid, maar het recht op huisvesting als individueel en afdwingbaar recht wordt hierin niet erkend.
Ook het College deelt de zorg dat de afdwingbaarheid beperkt is. Dit geldt niet alleen voor het recht op huisvesting, maar voor sociale en economische grondrechten in het algemeen. Het voorstel voor constitutionele toetsing, waarbij economische, sociale en culturele rechten niet worden meegenomen, en het recente besluit van de regering om voorlopig niet het eerdergenoemde Optionele Protocol te ratificeren zijn kenmerkend voor de houding van de overheid om sociale en economische grondrechten hoofdzakelijk als beleidsdoelstellingen te zien, in plaats van individuele rechten.
Richt een zelfstandig Ministerie voor Volkshuisvesting op
De speciaal rapporteur beveelt aan om een apart Ministerie voor Volkshuisvesting op te richten. De rapporteur signaleert dat de verschillende beleidsterreinen die raken aan huisvesting, zoals sociale huisvesting, bouw, verduurzaming, opvang en dakloosheid, nu bij te veel verschillende ministeries liggen. Hierdoor kunnen er gaten ontstaan in de bescherming van het recht op huisvesting. Een apart Ministerie voor Volkshuisvesting dat verantwoordelijk is voor terreinen die te maken hebben met huisvesting gezamenlijk kan hier een einde aan maken.
In Nederland was er wel een zelfstandig minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, maar deze post viel onder het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). De minister had dus geen eigen ministerie. Sinds 5 september 2023 vervult de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, Hugo de Jonge, de rol van minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties waarbinnen ook zijn eerdere verantwoordelijkheden voor volkshuisvesting en ruimtelijke ordening vallen.
Garandeer betekenisvolle participatie bij het opknappen en verduurzamen van sociale huisvesting
De rapporteur observeert dat, om wijken op te knappen en te verduurzamen, bestaande sociale huurwoningen soms gesloopt worden. De rapporteur heeft hier met bewoners van verschillende wijken over gesproken. Bewoners geven aan soms noodgedwongen naar andere wijken te moeten verhuizen zonder terug te kunnen keren. Ook is de besluitvorming volgens bewoners vaak niet transparant en is de mogelijkheid tot inspraak beperkt. In 2021 schreef de rapporteur samen met vier andere speciale VN-rapporteurs ook al een brief aan de gemeente Rotterdam met betrekking tot de sloop van de Tweebosbuurt.
De rapporteur beveelt aan om betekenisvolle participatie te garanderen bij de besluitvorming over het opknappen van wijken. Inwoners moeten tijdig geïnformeerd worden, informatie over de besluitvorming krijgen op een transparante wijze en de kans krijgen om hun zorgen te uiten en de besluitvorming te beïnvloeden. Ook bij de verduurzaming van wijken in het kader van de energietransitie is betekenisvolle participatie volgens de rapporteur van belang.
Niet buitenlanders, maar beleid oorzaak van huisvestingscrisis
Tijdens zijn bezoek is de rapporteur bij verschillende asielzoekerscentra en opvanglocaties geweest. De speciaal rapporteur maakt zich zorgen over de behandeling en huisvesting van asielzoekers en vluchtelingen in Nederland. De kwaliteit van de opvang is vaak gebrekkig en er is een verschil in behandeling tussen vluchtelingen uit Oekraïne en niet-Europese landen. De rapporteur is ook verontrust over politieke framing dat de komst van buitenlanders de oorzaak is van de wooncrisis in plaats van inadequaat beleid. In zijn rapport staat de rapporteur stil bij de daadwerkelijke oorzaken van de wooncrisis. Hij constateert dat het overheidsbeleid om in de afgelopen decennia niet actief de woningmarkt te reguleren hier de oorzaak van is.
Wie is de speciaal rapporteur?
De VN-Mensenrechtenraad benoemt speciale rapporteurs om onderzoek, verslag en aanbevelingen te doen naar een bepaald mensenrechtelijk thema zoals het recht op huisvesting. Rapporteurs kunnen hiervoor ook een bezoek brengen aan een lidstaat om verslag te doen over de mensenrechtensituatie en aanbevelingen te geven. Zij doen dit als onafhankelijke deskundigen.
Wat gebeurt er nu?
De Nederlandse overheid heeft in zijn verklaring aan de mensenrechtenraad aangegeven dat het rapport van de speciaal rapporteur zal worden opgestuurd naar het parlement. Ook zal de overheid een officiële reactie opstellen. Het College voor de Rechten van de Mens steunt het rapport van de rapporteur en erkent de problemen in Nederland. Door de wooncrisis staat het recht op huisvesting onder druk. Het College zal blijven toezien op de bescherming van het recht op huisvesting in Nederland. Het College zal de reactie van de regering op het rapport bestuderen en erop toezien dat de overheid met de aanbevelingen van de speciaal rapporteur aan de slag gaat.