Klimaatverandering en mensenrechten op Bonaire
Verdieping
Het koraal sterft af. De zee stijgt. Het wordt steeds heter en als de wereldwijde uitstoot van CO2 niet naar beneden gaat, dreigt een vijfde van Bonaire te verdwijnen. Nederland moet mensen beschermen tegen de negatieve invloeden van klimaatverandering. Het maakt niet uit waar ze wonen: in Europees Nederland of Caribisch Nederland. Greenpeace en acht bewoners van Bonaire dagen Nederland voor de rechter. Wij leggen graag uit welk effect klimaatverandering heeft op mensenrechten en welke verplichting Nederland heeft.
Klimaatverandering en de effecten op mensenrechten
Klimaatverandering heeft een negatieve invloed op het recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving, het recht op leven en het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. De overheid is daarom verplicht om haar burgers te beschermen tegen de negatieve effecten van klimaatverandering.
Ook als niet zeker is dat risico’s van klimaatverandering zich zullen realiseren, is de overheid verplicht om preventief maatregelen te nemen. De overheid mag in beginsel zelf bepalen welke maatregelen ze neemt, zolang deze maar redelijk en geschikt zijn.
Sommige mensen hebben meer last van de effecten van klimaatverandering
Het recht op een schone, gezonde en duurzame leefomgeving raakt ons allemaal. Echter, worden sommige mensen harder geraakt dan anderen. Mensenrechten vereisen dat er in het bijzonder aandacht is voor mensen in kwetsbare posities.
Armoede
Het recht op non-discriminatie houdt in dat de overheid zich inzet om ongelijkheden aan te pakken, zodat iedereen van zijn rechten gebruik kan maken. De overheid moet daarom rekening houden met mensen in een kwetsbare positie. De overheid moet bijvoorbeeld voorkomen dat mensen maatregelen tegen klimaatverandering niet kunnen betalen, waardoor zij in armoede terechtkomen. Bijvoorbeeld omdat ze gedwongen worden te verhuizen omdat het water stijgt, terwijl ze geen geld hebben voor een verhuizing en het opbouwen van een nieuw leven op een nieuwe plek. Of omdat ze geld moeten neerleggen voor het herstellen van hun huis na waterschade. Ook kunnen mensen in armoede terecht komen als er geen toeristen meer naar het eiland afreizen om te snorkelen, omdat veel of al het koraal is afgestorven of omdat het te heet is geworden.
Er liggen al meerdere resoluties en een rechterlijke uitspraak
De VN-mensenrechtenraad heeft verschillende resoluties aangenomen waarin vastgesteld is dat klimaatverandering negatieve invloed heeft op mensenrechten en dat Staten de verplichting hebben om mensenrechten te beschermen en te bevorderen bij het tegengaan van klimaatverandering, en haar burgers moet beschermen tegen de negatieve effecten van klimaatverandering. De Nederlandse staat is dus verantwoordelijk voor het opstellen van beleid op het gebied van klimaatverandering en moet hierbij de grondrechten van haar burgers te waarborgen. Dit is onder andere bevestigd door de Hoge Raad in de Urgenda uitspraak.
Comply or explain
Sinds 2012 valt Caribisch Nederland ook onder het mandaat van het College voor de Rechten van de Mens. Het gelijkheidsbeginsel uit artikel 1 van de Grondwet geldt ook voor Caribisch Nederland. Het uitgangspunt is dat in beginsel alle Nederlandse wetgeving ook zou moeten gelden in Caribisch Nederland. Als de overheid hiervan afwijkt, moet hiervoor een legitiem doel bestaan en moet de overheid een redelijke en objectieve reden kunnen geven. (‘comply or explain’). Verdragen zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens gelden onverkort in Caribisch Nederland.
Bonaire ligt in één van de kwetsbaarste gebieden wereldwijd
De Adviesraad Internationale Vraagstukken concludeerde in haar rapport uit 2020 dat de gevolgen van klimaatverandering een grote bedreiging zijn voor het welzijn van burgers in het Caribische deel van het Koninkrijk. “Het Caribisch deel van het Koninkrijk is hiervoor veel kwetsbaarder dan het Europese deel van het Koninkrijk. De regio behoort volgens recente studies naar klimaatveiligheid zelfs tot de meest kwetsbare ter wereld.”
Hitte, een stijgende zee en een verdwijnend eiland
Uit onderzoek van de Vrije Universiteit in 2022 in opdracht van Greenpeace Nederland is gebleken dat Bonaire kwetsbaar is voor de schadelijke effecten van klimaatverandering. Inwoners van Bonaire lopen grote risico’s door zeespiegelstijging, de toenemende hitte en het afsterven van koraal. Uit het rapport blijkt ook dat als de wereldwijde uitstoot niet flink naar beneden wordt gebracht, een vijfde van Bonaire verloren dreigt te gaan.
Greenpeace en acht bewoners dagen de regering voor de rechter
Op 11 januari 2024 hebben acht inwoners van Bonaire samen met Greenpeace Nederland de Nederlandse Staat gedagvaard. Ze stellen dat hun mensenrechten geschonden worden, omdat de Staat te weinig doet om de inwoners van de bijzondere Nederlandse gemeente te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Dat staat in de dagvaarding die 11 januari bij de Rechtbank Den Haag is afgeleverd. Op Bonaire maakten enkele eisers en Greenpeace Nederland tijdens een persconferentie in Kralendijk het nieuws bekend.
Het maakt niet uit waar je woont: de overheid moet je rechten beschermen
Het College roept al langere tijd op tot het opheffen van de verschillen in mensenrechtenbescherming tussen Caribisch Nederland en Europees Nederland. Het zou immers niet moeten uitmaken waar in Nederland je woont, de overheid heeft een mensenrechtelijke plicht om zijn burgers te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Dat is in het bijzonder zo voor mensen in een kwetsbare positie, zoals de inwoners van Caribisch Nederland.