Digitale kloof en mensenrechten

Verdieping

De Alliantie Digitaal Samenleven heeft 30 november uitgeroepen tot ‘de dag van Digitale Inclusie’. Het thema van dit jaar is: ‘Dicht de digitale kloof’. Vooral mensen die niet digitaal vaardig zijn krijgen te maken met deze kloof. Zij kunnen bijvoorbeeld niet zelfstandig een toeslag aanvragen, omdat de online procedure te ingewikkeld is. In dit toegelicht legt het College uit wat de digitale kloof is. Ook legt het College uit wat de digitale kloof met mensenrechten te maken heeft.

In het kort

  • De samenleving wordt steeds meer digitaal. Hierdoor ontstaat er een groter verschil tussen mensen die profiteren van digitale technologie en mensen die dit onvoldoende  kunnen. Dat is de digitale kloof.
     
  • Mensen lopen om verschillende redenen tegen de digitale kloof aan. Bijvoorbeeld vanwege een gebrek aan (digitale) vaardigheden of middelen.
     
  • Digitale inclusie is belangrijk voor verschillende mensenrechten. Bijvoorbeeld het recht op onderwijs en de toegang tot het recht.

Wat is de digitale kloof?

Steeds meer dingen zijn digitaal geregeld. Zo kun je bijvoorbeeld online je bankzaken doen of je verhuizing online doorgeven aan de gemeente. Dit kan heel handig zijn als je goed bent met digitale apparaten. Maar voor veel mensen is het moeilijk om dingen digitaal te regelen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken schat in dat 4 miljoen Nederlanders moeite heeft om online zelf dingen te regelen die te maken hebben met de overheid.

Als de samenleving steeds meer dingen digitaal gaat doen, wordt het verschil tussen mensen die kunnen profiteren van digitale technologie en mensen die dit niet kunnen steeds groter. Dit verschil wordt de digitale kloof genoemd.

Er zijn verschillende oorzaken voor de digitale kloof. Sommigen hebben niet de benodigde (digitale) vaardigheden. Ze weten bijvoorbeeld niet of niet goed hoe een smartphone of laptop werkt. Anderen hebben geen toegang tot digitale technologie, omdat deze niet toegankelijk is. Niet alle websites zijn bijvoorbeeld toegankelijk voor mensen met een beperking. Er zijn ook mensen die geen geld hebben om een telefoon of laptop te kopen.  
 

Wat heeft dit met mensenrechten te maken?

De digitale kloof heeft als gevolg dat mensen hun mensenrechten niet goed kunnen uitoefenen. We bekijken er een paar:

Toegang tot het recht

Iedereen heeft recht op toegang tot het recht. Dat betekent dat je bijvoorbeeld naar de rechter moet kunnen stappen en een advocaat moet kunnen betalen. En dat je genoeg informatie moet krijgen over welke rechten je hebt en hoe je hier een beroep op moet doen. Het College heeft hier in 2018 een jaarlijkse rapportage over geschreven. Daaruit bleek dat sommige mensen in Nederland minder toegang hebben tot het recht.

Steeds meer informatie over voorzieningen wordt op het internet gezet. Ook kan de burger steeds meer online regelen. Je kan bijvoorbeeld online een uitkering of toeslag aanvragen. Voor veel mensen wordt de dienstverlening van de overheid zo sneller en toegankelijker. Maar dat geldt niet voor iedereen.

Veel mensen hebben bijvoorbeeld moeite met het aanvragen van de energietoeslag. Ze moeten de informatie over de toeslag online opzoeken. Daarna moeten ze een digitaal formulier invullen. Ook moeten er allerlei documenten meegestuurd worden, zoals een kopie van het paspoort of een bankafschrift.

Recht op onderwijs

Iedereen heeft recht op onderwijs. Goed onderwijs helpt ook bij het verkleinen van de digitale kloof door het aanleren van (digitale) vaardigheden. Er wordt in het onderwijs steeds meer gebruik gemaakt van digitaal lesmateriaal. Tijdens corona zagen we dat veel lessen online werden gegeven. Daarnaast zijn er zorgen over de toenemende macht van grote internetbedrijven, nu het onderwijs steeds meer gebruik maakt van educatieve technologie.

Voordelen digitaal onderwijs

Voor sommige kinderen was digitiaal onderwijs heel fijn, zij konden het onderwijs juist goed volgen, omdat het digitaal was. Mensen met een fysieke beperking werden bijvoorbeeld niet meer gehinderd door ontoegankelijke schoolgebouwen. Ook is online lesmateriaal vaak beter toegankelijk voor mensen met een visuele beperking dan fysieke boeken. De toenemende digitalisering kan dus kansen bieden om het onderwijs inclusiever te maken. Het College schreef eerder over het belang van inclusief en toegankelijk onderwijs.

Nadelen digitaal onderwijs

Er zijn ook kinderen die hun lessen niet meer konden volgen omdat ze geen laptop hadden. Ook nu veel scholen weer fysiek lesgeven, is het handig om een laptop te hebben. Een deel van het lesmateriaal staat online, laptops worden gebruikt tijdens de les en scholen verspreiden opdrachten en mededelingen online.

De overheid moet ervoor zorgen dat iedereen onderwijs kan volgen en moet mensen helpen die het onderwijs niet kunnen volgen omdat ze geen geld hebben voor een laptop of omdat het ontoegankelijk is.


Hoe dichten we de digitale kloof?

Rol overheid

De overheid is verplicht om ervoor te zorgen dat mensen volwaardig deel kunnen nemen aan de samenleving en om ervoor te zorgen dat mensen hun mensenrechten kunnen uitoefenen.

De overheid is zich bewust van het probleem van de digitale kloof. In een recente brief zegt staatssecretaris Van Huffelen dat iedereen mee moet kunnen doen in het digitale tijdperk. Ook is er een wetsvoorstel in behandeling dat alle lagen van de overheid (bestuursorganen) verplicht om burgers die niet of minder digitaal vaardig zijn te ondersteunen bij hun contacten met de overheid. Denk bijvoorbeeld aan hulp aan de telefoon of aan een balie.

Voor vragen over digitale zaken bij de overheid kan je naar een van de Informatiepunten Digitale Overheid. Dit is een van de initiatieven die wordt genoemd in het Nationaal Actieplan Mensenrechten. In dit actieplan geeft de regering aan extra ondersteuning te willen bieden aan mensen die niet digitaal vaardig zijn, zodat ook zij mee kunnen doen aan een digitaliserende samenleving.
 

Initiatieven vanuit de samenleving

Daarnaast zijn er ook allerlei initiatieven uit de samenleving die een bijdrage leveren aan het dichten van de kloof. We geven een paar voorbeelden:

Gratis laptops en tablets

Stichting #allemaaldigitaal wil laptops en tablets beschikbaar maken voor iedereen. Als je een laptop of tablet nodig hebt kun je je melden bij jouw gemeente of een maatschappelijke organisatie in de buurt. Zij kunnen dan voor jou een aanvraag indienen bij #allemaaldigitaal of je doorverwijzen naar een organisatie die dit kan doen.

Hulplijn

Voor hulp of vragen over de computer, laptop, mobiel of tablet kan je terecht bij de DigiHulplijn. Als je dit gratis nummer belt, word je door professionele medewerkers persoonlijk geholpen.

Oproep College

Het College is blij dat het kabinet aandacht heeft voor mensen die digitaal niet mee kunnen doen, maar is tegelijkertijd ook ongerust over groeiende ongelijkheid in de samenleving. We willen het kabinet dan ook met klem oproepen de uitvoering van de plannen voortvarend op te pakken. Het College zal in de gaten blijven houden of iedereen mee kan blijven doen in deze steeds verder digitaliserende samenleving.