College: institutioneel racisme vraagt om een institutionele aanpak
Nederland kent veel wetgeving tegen discriminatie. Toch is aangetoond dat er sprake is van institutioneel racisme. Met een Nederlands klinkende naam solliciteert het vaak makkelijker en heb je meer kans op een huurwoning. Ook de signalen dat slachtoffers van de toeslagenaffaire bovengemiddeld vaak een migratieachtergrond hadden worden onderzocht. In een nieuwe visienota legt het College voor de Rechten van de Mens uit wat institutioneel racisme is, en wat de overheid te doen staat om het daadwerkelijk aan te pakken.
Institutioneel racisme is tegenwoordig een veelgehoorde term. Daarbij wordt niet altijd goed uitgelegd wat we ermee bedoelen. Het woord racisme doet veel mensen denken aan geweld, vijandige ideeën, scheldpartijen of openlijke uitsluiting van mensen wegens ras. Maar ‘institutioneel racisme’ is iets anders. Dat gaat juist om niet direct zichtbare, indirecte, ingebakken vormen van discriminatie die in het georganiseerde leven voorkomen.
Denk bijvoorbeeld aan gewoonten en ongeschreven regels in organisaties, aan wegkijkende leidinggevenden en collega’s die discriminatie goedpraten, of aan onbewuste vooroordelen en neigingen van mensen om kandidaten die op henzelf lijken eerder te selecteren voor een baan of promotie. Ook bestaan er niet-noodzakelijke procedures, gewoonten en regels die neutraal lijken maar op een of andere manier in het nadeel uitpakken van minderheidsgroepen.
Het woord ‘institutioneel’ betekent dat het gaat om achterstelling die structureel is en voorkomt in georganiseerde delen van het samenleven. Zoals de arbeidsmarkt, de woningmarkt, in het onderwijs, de zorg of bij overheidsorganisaties. Belangrijke onderdelen van het samenleven waarin structurele achterstelling verstrekkende gevolgen heeft.
Institutionele oplossingen voor een institutioneel probleem
De bestaande aanpak van discriminatie is veelal afhankelijk van individuele klachten van slachtoffers. Zij moeten aantonen dat zij door iemand gediscrimineerd zijn. Het is voor een individuele klager echter vaak heel lastig om binnen een organisatie één precieze en concrete discriminerende handeling of gedraging aan te wijzen of om alle overwegingen die aan een bepaalde beslissing ten grondslag liggen volledig bloot te leggen zodat de discriminatie aannemelijk wordt. Omdat institutioneel racisme juist indirect, structureel en collectief is, schiet deze benadering van individuele rechten en klachtmogelijkheden tekort. Daarom concludeert het College: institutionele discriminatie vraagt om een institutionele aanpak. Een aanpak die niet alleen van onderop, van slachtoffers komt, maar juist ook van bovenaf, vanuit instituties zoals de overheid, werkgevers en makelaars.
De overheid is als eerste aan zet. Zij moet structureel onderzoek doen of haar regels en beleid gelijk uitpakken voor verschillende groepen naar afkomst. Niet alleen bij concrete signalen van ongelijkheid, maar ook preventief. Procedurele drempels om structurele discriminatie door de overheid aan te kaarten moeten worden weggenomen. Individuele non-discriminatierechten moeten aangevuld worden met vormen van toezicht tegen discriminatie. Ambtenaren die beslissingen nemen, dienen getraind te zijn om vooroordelen te herkennen. En risicovolle algoritmische systemen moeten vooraf op discriminatie gescreend worden voordat ze ingezet mogen worden. Vormen van toezicht tegen discriminatie moeten ook in belangrijke sectoren als de arbeids- en woningmarkt worden ingevoerd. Zo wordt een collectief en structureel probleem ook collectief en structureel aangepakt.
Wat doet het College?
Met deze visienota geeft het College richting aan de bestrijding van institutioneel racisme in Nederland voor de komende jaren. Het College zal vanuit deze mensenrechtelijke benadering beleidsadviezen geven aan de overheid. Die benadering is niet vrijblijvend: het is een verdragsverplichting.
Zo bundelt het College individuele discriminatieklachten tegen een overheidsinstantie om structurele vormen van discriminatie te signaleren.
Toetsingskader etnisch profileren
Eerder bracht het College al het een toetsingskader tegen etnisch profileren uit. Hiermee kunnen organisaties checken of en voorkomen dat hun organisatie onderscheid maakt op grond van ras in risicoprofielen.
Daarnaast heeft het College aan de Vaste Kamercommissie Binnenlandse Zaken een brief gestuurd met aandachtspunten met betrekking tot etnisch profileren voor het Commissiedebat Discriminatie en Racisme op woensdag 15 december.