Wat zijn mensenrechten?

Voor wie zijn mensenrechten? 

Alle mensen hebben dezelfde mensenrechten en moeten daarom gelijk behandeld worden. Om ervoor te zorgen dat dat ook echt gebeurt, zijn er soms maatregelen nodig. Iedereen heeft bijvoorbeeld recht op informatie. Maar als de website van de gemeente niet gelezen kan worden door blinden of slechtzienden, kunnen zij geen gebruik maken van hun recht op informatie. De gemeente moet dan de website aanpassen, bijvoorbeeld door voorleessoftware toe te voegen.

Hoe zijn mensenrechten ontstaan? 

In 1945 is de Verenigde Naties (VN) opgericht. Eén van de belangrijkste doelen was het beschermen en bevorderen van de mensenrechten. De gruwelijkheden uit de Tweede Wereldoorlog moesten in de toekomst worden voorkomen. In 1946 startte de VN daarom de Commissie voor de Rechten van de Mens. De belangrijkste taak van deze commissie was het schrijven van het Internationaal Statuut van de Rechten van de Mens (International Bill of Rights).  

Het Statuut zou bestaan uit een (niet-bindende) verklaring en een verdrag. Op 10 december 1948 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (AVVN) de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) aan. Sinds 1950 is 10 december de internationale dag van de rechten van de mens. Het opstellen van een verdrag duurde langer, en om verschillende redenen werden het uiteindelijk twee verdragen. In 1966 nam de AVVN het Internationale verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, met het bijbehorende facultatieve protocol met individueel klachtrecht en het Internationale verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten aan. Aan het laatste verdrag is in 1998 een protocol met klachtrecht toegevoegd. In de Raad van Europa kwam in 1950 het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) tot stand, en in 1961 het Europees Sociaal Handvest (ESH).  

In deze verdragen zijn de mensenrechten preciezer omschreven. Ook is er meer duidelijkheid over hoe rechten zich tot elkaar verhouden. Zo mogen staten mensenrechten beperken. De vrijheid van de één is beperkt door de vrijheid van de ander. Iedereen heeft het recht op vrijheid van meningsuiting, maar de overheid moet mensen ook beschermen tegen discriminatie. De overheid heeft in de wet geregeld dat je de grenzen van de vrijheid overgaat wanneer er sprake is van discriminatie. Als je iemand discrimineert vanwege diens afkomst, mag de rechter je een boete opleggen.   

Ook al gelden alle mensenrechten voor iedereen, in de praktijk blijkt dat aanvullende maatregelen nodig zijn om de mensenrechten van vrouwen, kinderen en mensen met een beperking te versterken. Daarom zijn er diverse verdragen voor doelgroepen gesloten. Voorbeelden daarvan zijn het Vrouwenverdrag, het Kinderrechtenverdrag en het VN-verdrag handicap.  
  
De verdragen over mensenrechten zijn juridisch bindend voor staten die er partij bij zijn. Een staat wordt partij bij een verdrag door het te bekrachtigen (ratificeren). Het is voor staten verplicht verdragen na te komen. 

Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 

De basis voor alle internationale afspraken over mensenrechten is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Deze verklaring is op 10 december 1948 aangenomen door de Verenigde Naties. In 2023 bestond de UVRM 75 jaar en de verklaring is nog steeds actueel. De basis van alle rechten in de UVRM vind je in artikel 1:  

Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.

Het eerste artikel laat zien hoe mensenrechten en menselijke waardigheid samenhangen. Mensen hebben mensenrechten omdat ze mens zijn, en mensenrechten beschermen hun waardigheid. De UVRM bevat dertig artikelen, die bijvoorbeeld gaan over het verbod op foltering, het recht op een eerlijk proces, het recht op een behoorlijke levensstandaard en het recht op onderwijs. Ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de UVRM heeft de Universiteit Utrecht in samenwerking met het College een website ontwikkeld. Op deze website zijn de dertig artikelen op een toegankelijke manier uitgelegd.

Welke mensenrechten zijn er? 

Mensenrechten worden vaak in categorieën onderverdeeld. Je hebt burgerrechten en politieke rechten. Hieronder vallen bijvoorbeeld het recht op leven, het recht op een eerlijk proces en het recht op vrijheid van meningsuiting. Daarnaast heb je economische, sociale en culturele rechten, zoals het recht op een behoorlijke levensstandaard, het recht op arbeid en behoorlijke arbeidsomstandigheden en het recht op onderwijs. Alle mensenrechten zijn even belangrijk en ze zijn allemaal nodig om de menselijke waardigheid te beschermen. Het recht op gelijke behandeling en non-discriminatie maakt onderdeel uit van beide categorieën mensenrechten. De bijzondere verdragen die gaan over de uitbanning van discriminatie en gelijke behandeling op grond van ras, geslacht en beperking en de bescherming van de rechten van kinderen, gaan over alle rechten, dus burgerrechten en politieke rechten, én economische, sociale en culturele rechten. 

Burgerrechten en politieke rechten 

• Recht op gelijke behandeling en verbod van discriminatie (gelijkheid voor de wet, gelijkheid voor de rechter) 

• Integriteitsrechten (bescherming van de persoon en van zijn of haar privacy, huis en familieleven, martelverbod);  

• Vrijheidsrechten (vrijheid van meningsuiting, van godsdienst en levensovertuiging, van vereniging).  

• Participatierechten (recht op deelname aan het bestuur van een land, kiesrecht);  

• Rechten van arrestanten, verdachten en gedetineerden (verbod op willekeurige arrestatie en detentie, recht op onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak);  

• Rechten van beschermde groepen (vrouwen, kinderen, minderheden).  

• Rechten van vreemdelingen en vluchtelingen (recht het land te verlaten en terug te keren, asielrecht, recht op gezinshereniging).  

Sociale, economische en culturele rechten 

• Verbod op discriminatie; 

• Sociale en economische rechten (recht op behoorlijke levensstandaard, recht op sociale voorzieningen, vrijheid van vakvereniging, recht op onderwijs, recht op gezondheid);  

• Culturele rechten (recht om deel te nemen en bij te dragen aan cultuur, recht om de eigen taal te spreken, bescherming van auteursrecht en van de eigen naam, vrijheid van wetenschappelijk onderzoek);