Mensenrechten van de mantelzorger

Wat speelt er?

In Nederland leveren ongeveer 4,4 miljoen mensen een actieve en structurele bijdrage aan de zorg voor iemand uit hun naaste omgeving. Zij gaan bijvoorbeeld met hun partner, familie, vriend of buur mee naar het ziekenhuis, bieden gezelschap of emotionele steun, persoonlijke verzorging, hulp bij het huishouden of administratieve hulp. Uit recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat bijna twee miljoen mensen hun baan combineren met het geven van mantelzorg. Met veel mantelzorgers gaat het goed, maar er zijn ook mensen die een hoge belasting ervaren.

Wat heeft dit met mensenrechten te maken?

Veel mensen vinden het gewoon om te zorgen voor vrienden of familie. Mantelzorg kan veel voldoening geven, maar vaak is het noodzaak, omdat de hulpbehoevende door de mantelzorger geholpen wil worden of omdat er niemand anders beschikbaar is. En psychisch en lichamelijk kan mantelzorg zwaar zijn. Het kan leiden tot gezondheidsproblemen, stress en uitputting. Bovendien is het een extra taak naast het werk en in sommige gevallen de zorg voor het gezin. Volgens het SCP vinden de meeste werkende mantelzorgers de combinatie van arbeid en zorg goed te doen, maar een kwart heeft hiermee (enige) moeite. Het zijn vooral de intensieve mantelzorgers die wekelijks minimaal 8 uur helpen, die moeite hebben met de combinatie.

Als mantelzorg te zwaar is en de overheid te weinig oog heeft voor de mantelzorger, kunnen haar of zijn mensenrechten in het geding komen. Als de zorg zo veel vraagt dat iemand zich genoodzaakt ziet minder uren te gaan werken, kan het recht op arbeid in het geding zijn. Als iemand geestelijk en lichamelijk uitgeput raakt door langdurige belasting en geen ondersteuning krijgt, kan dat het recht op gezondheid raken. En als iemand minder tijd heeft om vorm te geven aan zijn of haar sociale en gezinsleven, kan het recht op respect voor het privéleven in het gedrang komen. De overheid, zowel op nationaal als lokaal niveau, is verantwoordelijk voor het beschermen en bevorderen van deze rechten.

Het College voor de Rechten van de Mens

De (lokale) overheid kan het verlenen van mantelzorg niet verplichten. Te allen tijde moet er professionele zorg en ondersteuning geboden worden als dat nodig is. Het College benadrukt dat mantelzorgondersteuning geen gunst is, maar een basis heeft in de rechten van de mens, zoals het recht op gezondheid en het recht op respect voor het privéleven. Op grond hiervan moeten gemeenten, die verantwoordelijk zijn voor de ondersteuning van mantelzorgers, waarborgen dat verschillende vormen van hulp beschikbaar, aanvaardbaar, van goede kwaliteit en toegankelijk zijn. Dit betekent bijvoorbeeld dat:

• Informatie over mantelzorgondersteuning juist, volledig, duidelijk en bruikbaar moet zijn. Groepen in kwetsbare situaties, zoals ouderen, laaggeletterden of mensen met een migratieachtergrond, moeten toegang hebben tot informatie;
• Ook is het belangrijk dat professionals van de thuiszorg of wijkverpleging mantelzorgers actief betrekken bij gesprekken over de mogelijkheden en de grenzen van de mantelzorg;
• Tot slot moeten diensten en voorzieningen op het terrein van mantelzorgondersteuning van goede kwaliteit zijn. Dit vraagt van gemeenten dat zij actief toezicht houden op de professionele helpers van de thuiszorg of wijkverpleging die hiervoor verantwoordelijk zijn.

Het College komt op voor de rechten van mantelzorgers. Als mantelzorgers merken dat zij problemen hebben met het regelen van ondersteuning, kunnen zij dat aankaarten bij het College. Het College schrijft regelmatig rapportages en brieven en gaat met bestuurders in gesprek. Zo kan het College aandacht vragen voor de rechten van mantelzorgers en aanbevelingen doen aan de overheid, zowel op nationaal als lokaal niveau. Het College kan echter geen juridisch oordeel geven over individuele klachten van mantelzorgers die menen dat hun mensenrechten zijn geschonden.