De democratische rechtsstaat staat structureel onder druk in de Europese Unie. Dat blijkt uit een recent rapport van het Europese netwerk van mensenrechteninstituten (ENNHRI). In het rapport staan bijdragen van het College voor de Rechten van de Mens en andere Europese mensenrechteninstituten.
Wat is de situatie in Nederland?
ENNHRI signaleert een negatieve trend op het gebied van de ruimte voor het maatschappelijk middenveld en mensenrechtenverdedigers, toegang tot het recht en mediavrijheid. Het College leverde een bijdrage aan dit rapport en laat zien dat deze trend ook in Nederland zichtbaar is. Het rapport bevat bovendien aanbevelingen aan nationale overheden en de Europese Unie om deze ontwikkelingen tegen te gaan.
Ruimte voor het maatschappelijk middenveld
Het College wijst op maatregelen die de vrijheid van vereniging, vrijheid van vreedzame vergadering en betoging, en vrijheid van meningsuiting kunnen beperken. Een voorbeeld is het Wetsvoorstel transparantie maatschappelijke organisaties (Wtmo). Deze wet kan het recht op vrijheid van vereniging inperken, omdat het de bevoegdheden van de overheid vergroot om (donateurs)informatie op te vragen bij maatschappelijke organisaties en om activiteiten van een organisatie te verbieden, terwijl er al bestaande mogelijkheden zijn om illegale activiteiten tegen te gaan. Dit kan leiden tot niet-gerechtvaardigde belemmering van het werk van maatschappelijke organisaties. Een ander voorbeeld is een optelsom van (voorgenomen) maatregelen die het demonstratierecht kunnen inperken. Het College bespreekt deze ontwikkelingen uitgebreid in zijn jaarrapportage 2024-2025 over de ruimte voor het maatschappelijk middenveld.
Toegang tot het recht
Ook ziet het College knelpunten in de toegang tot het recht. Zo is er de afgelopen jaren aanzienlijk bezuinigd op gesubsidieerde rechtsbijstand, waardoor een grote groep mensen beperkt wordt in hun toegang tot de rechter. Daarnaast kan de voorgenomen aanpassing van asielprocedures ertoe leiden dat deze procedures mogelijk niet voldoen aan de eisen van een effectief rechtsmiddel voor mensen die asiel aanvragen.
Mediavrijheid en bescherming van journalisten
Tot slot benadrukt het College dat desinformatie en een afname van diversiteit in het medialandschap uitdagingen vormen voor mediavrijheid. Een kleiner aantal mediabedrijven heeft een steeds groter marktaandeel. Daarnaast meldden journalisten vorig jaar bijna 250 incidenten bij PersVeilig, een organisatie die hun positie versterkt tegen geweld, agressie en juridische claims. PersVeilig richt zich in 2025 extra op de positie van vrouwen. Het College vestigde hier ook aandacht op in zijn jaarrapportage 2021 over een veilig publiek debat.