Menswaardige asielopvang blijft plicht, ook na val kabinet
Vorige week viel het kabinet Rutte IV. Welke kabinetsplannen wel en niet zullen worden doorgezet is daardoor onzeker geworden. Dat geldt ook voor de ingediende spreidingswet, die voor voldoende menswaardige opvang voor asielzoekers zou moeten zorgen. De spreidingswet wordt nu wellicht op de lange baan geschoven. Dit terwijl de plicht om menswaardige opvang voor asielzoekers in ons land te garanderen onverkort blijft gelden. Het College roept het demissionair kabinet, het parlement en gemeenten op om onmiddellijk de nodige stappen te zetten voor het waarborgen van duurzame, menswaardige opvangvoorzieningen.
Spreidingswet uitgesteld?
Op 28 maart 2023 diende de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid het wetsvoorstel Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen in bij de Tweede Kamer. De spreidingswet, waar het College al eerder over adviseerde, biedt een mogelijke oplossing voor de opvangcrisis. Zonder de spreidingswet of een haalbaar alternatief wordt het prangende tekort aan gezonde en veilige opvangplekken niet opgelost. Vanwege de val van het kabinet op 7 juli 2023, is de toekomst van de Spreidingswet onzeker geworden.
Intussen dreigt Ter Apel op korte termijn weer vol te raken. Met als gevolg dat opnieuw kwetsbare groepen mensen op straat dreigen te belanden. En asielzoekers en statushouders nog langer in onzekere, ongezonde en onveilige omstandigheden moeten verblijven. Het is nu aan de Tweede Kamer om te beslissen of de Spreidingswet onder een demissionair kabinet nog in behandeling wordt genomen. De Tweede Kamer neemt in september, na het reces, een besluit hierover.
Ondermaatse opvang
Al sinds 2021 is er sprake van een structureel tekort aan opvangplekken voor asielzoekers en statushouders (zie Asielopvang themapagina). Op dit moment verblijven ruim 23.000 mensen in ondermaatse en tijdelijke crisisnoodopvang- en noodopvanglocaties.
Op 20 december 2022 oordeelde het gerechtshof in Den Haag -in een zaak aangespannen door Vluchtelingenwerk Nederland- dat de opvangsituatie niet aan de minimale wettelijke eisen voldoet. De huidige opvangsituatie is schadelijk voor bewoners. Dit geldt zeker voor mensen met een beperking, voor minderjarigen en voor mensen die met ernstig geweld te maken hebben gehad.
De staat is verplicht om de opvang zo spoedig mogelijk te verbeteren. De vraag is alleen hòe. In de Troonrede van 2022 is de onaanvaardbaarheid van schrijnende en ongewenste situaties nog vooropgesteld, zowel voor de mensen die hier een veilig heenkomen zoeken als voor de medewerkers van opvanglocaties en omwonenden. Het is de vraag hoe het demissionaire kabinet nu gevolg gaat geven aan zijn belofte om met gemeenten en andere betrokken organisaties aan oplossingen te werken.
Voortdurende mensenrechtenschendingen
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat deze schrijnende opvangsituatie –die door het gerechtshof als onrechtmatig is bestempeld- onverminderd voortduurt. Omdat (crisis)noodopvanglocaties een tijdelijk karakter hebben, worden asielzoekers en statushouders vaak overgeplaatst van locatie naar locatie. Basisvoorzieningen als zorg en onderwijs worden daardoor telkens onderbroken.
Dit heeft schadelijke gevolgen voor de gezondheid en de ontwikkeling van kinderen. Ook blijkt uit onderzoek dat kwetsbare groepen asielzoekers in ondermaatse opvanglocaties verblijven, die niet voor hen zijn ingericht. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om mensen met psychiatrische problemen en om zwangere vrouwen.
Rijk en gemeenten nog steeds verplichtingen
Het College ziet in de Spreidingswet een mogelijke oplossing met politiek draagvlak om de opvangsituatie in lijn te brengen met mensenrechtelijke normen. Tegelijkertijd is het zo dat het Rijk en gemeenten sowieso –met of zonder de inwerkingtreding van de Spreidingswet- de plicht hebben om mensenrechten te waarborgen.
Ook een demissionair kabinet zal er daarom alles aan moeten doen om de asielopvang in overeenstemming met het recht te brengen. En ook gemeenten hebben nu al de plicht om duurzame opvangvoorzieningen te realiseren die de geestelijke en fysieke gezondheid van asielzoekers en statushouders garanderen.
Oproep College
Het College roept het demissionair kabinet, het parlement en gemeenten- ieder binnen eigen verantwoordelijkheid- met klem op om menswaardige opvang van asielzoekers in ons land effectief te waarborgen.