Wanneer is er geen sprake van discriminatie?

Objectieve rechtvaardiging 

Werkgevers kunnen direct en indirect onderscheid maken. Direct onderscheid is onderscheid op een van de discriminatiegronden. Denk aan afkomst, geslacht, huidskleur, seksuele voorkeur, leeftijd, religie, handicap of chronische ziekte. Dit is verboden, tenzij de wet een uitzondering maakt. Direct onderscheid door leeftijd, arbeidsduur en soort contract (vast of tijdelijk contract) is bijvoorbeeld toegestaan als er een goede reden voor is. Dit noemen we een objectieve rechtvaardiging.

Objectieverechtvaardigingstoets 

Om te controleren of een werkgever een goede reden heeft, maakt het College gebruik van de objectieverechtvaardigingstoets. Op hoofdlijnen stellen we dan twee vragen: 

1. Waarom wordt het onderscheid gemaakt, oftewel: wat is het doel? 
2. Waarom wordt er op deze manier onderscheid gemaakt, oftewel: wat is het middel? 

Is het onderscheid objectief gerechtvaardigd? Dan is er geen sprake van discriminatie. 

Uitzonderingen bij de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid 

De Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij arbeid (WGBL) kent twee uitzonderingen waarbij leeftijdsonderscheid bij voorbaat als objectief gerechtvaardigd wordt beschouwd: 

1. Leeftijdsonderscheid in het kader van arbeidsmarkt- en werkgelegenheidsbeleid dat bij of krachtens wet is vastgesteld. 
2. Beëindiging van een arbeidsverhouding bij het bereiken van de AOW-gerechtigde leeftijd of op een later moment dat door beide partijen is afgesproken. 

Voorkeursbeleid 

Een werkgever mag bij de werving en selectie een voorkeursbeleid voeren voor vrouwen, mensen van niet-Nederlandse afkomst en mensen met een handicap of chronische ziekte. Het maken van onderscheid is dan toegestaan. Voorkeursbeleid is bedoeld om feitelijke achterstanden van deze groepen op te heffen of te verminderen. Voorkeursbeleid moet wel aan vier criteria voldoen: 

1. De achterstand van de te bevoorrechten groep moet in het concrete geval aannemelijk worden gemaakt (de eis van aantoonbare achterstand). 
2. Bij de aanbieding van een functie moet duidelijk worden vermeld dat een voorkeursbeleid wordt gevoerd en dat de vacature voor iedereen open staat (herkenbaarheidsvereiste). 
3. Er moet een objectieve beoordeling van alle kandidaten plaatsvinden. Hierbij wordt rekening gehouden met de mate waarin ieder van de kandidaten aan de functie-eisen voldoet. Benoeming van een kandidaat uit de voorkeursgroep kan alleen plaatsvinden bij gelijke geschiktheid van de kandidaat (het zorgvuldigheidsvereiste). 
4. De zwaarte van de voorkeursmaatregel moet kunnen worden gerechtvaardigd door de mate van achterstand (het evenredigheidsvereiste). 

Bescherming van de veiligheid en de gezondheid van personen met een handicap of chronische ziekte

Het verbod van onderscheid op grond van handicap of chronische ziekte geldt niet als dit onderscheid nodig is om de veiligheid en/of gezondheid van de persoon met een handicap of chronische ziekte of de personen in diens onmiddellijke omgeving te beschermen. Dit wordt dan als een uitzondering gezien. 

Gevallen waarin ras, geslacht of nationaliteit bepalend is  

Situaties waarbij op grond van ras, geslacht of nationaliteit onderscheid mag worden gemaakt, zijn naast bovengenoemde uitzonderingen beperkt opgenomen in het Besluit gelijke behandeling en het Besluit beroepsactiviteiten. 

Gevallen waarin ras of geslacht bepalend is 

Er zijn situaties denkbaar waarbij voor bepaalde functies een vrouw of iemand met bepaalde afkomst nodig is. Je mag bijvoorbeeld op zoek gaan naar een zwarte acteur om de rol van Martin Luther King te spelen. In dat geval is huidskleur bepalend voor werving en levert het selecteren van iemand op basis van zijn huidskleur geen discriminatie op. 

Daarnaast kan onderscheid zijn toegestaan als het gaat om beroepen die vanwege hun aard juist door een man of juist door een vrouw moeten worden uitgeoefend. Zo mag een werkgever een vrouw werven voor de persoonlijke verzorging van een vrouw die in een kleine woonvoorziening woont. 

Onder bepaalde omstandigheden mogen bepaalde diensten ook uitsluitend worden verleend aan mannen of vrouwen. Zo mag een man de toegang worden geweigerd tot een badhuis dat enkel toegang verleent aan vrouwelijke bezoekers. 

Gevallen waarin nationaliteit bepalend is 

Het komt niet vaak voor dat de nationaliteit van een persoon bepalend is. Het kan bijvoorbeeld zijn dat alleen Nederlanders mogen deelnemen aan wedstrijden van een sportteam dat Nederland vertegenwoordigt. In dat geval mag men onder voorwaarden deelnemers selecteren op basis van hun nationaliteit. 

Bescherming van de vrouw 

In situaties waarbij bijvoorbeeld de gezondheid van de vrouw bescherming nodig heeft, mag onderscheid worden gemaakt. Het moet dan wel gaan om gevallen waarin geen twijfel bestaat over de noodzaak om het onderscheid te maken. Je kunt denken aan de geneeskundige behandeling of verzorging in verband met zwangerschap en moederschap.  

Organisaties en scholen met een godsdienstige, levensbeschouwelijke of politieke grondslag 

Er zijn werkgevers die vanwege hun godsdienstige, levensbeschouwelijke of politieke grondslag personeel willen aannemen dat aansluit bij die grondslag. Zo wil een katholieke school een leraar kunnen aannemen die de katholieke grondslag onderschrijft. Daarnaast willen scholen die een godsdienstige of levensbeschouwelijke grondslag hebben (bijzonder onderwijs), ook de mogelijkheid hebben om voorwaarden te stellen bij de toelating van leerlingen op hun school. De openbare scholen hebben deze mogelijkheid niet. Voor bijzondere scholen geldt dat zij onderscheid mogen maken als dat nodig is om hun grondslag te verwezenlijken. Ze moeten dan aan alle drie van de onderstaande voorwaarden voldoen: 

• Het beleid van de instelling moet berusten op de grondslag en moet in de praktijk daadwerkelijk gestalte krijgen. 
• Het beleid moet noodzakelijk zijn voor de verwezenlijking van de grondslag. 
• Het beleid moet consequent worden uitgevoerd en gehandhaafd. 

Rechtsverhoudingen binnen kerkgenootschappen en het geestelijk ambt 

De gelijkebehandelingswetten zijn niet van toepassing op rechtsverhoudingen binnen kerkgenootschappen en het geestelijk ambt. Het College is bijvoorbeeld niet bevoegd om een oordeel te geven over het handelen van een opleidingsinstituut van een kerkgenootschap dat een student weigert in te schrijven, bijvoorbeeld omdat hij wil gaan samenwonen. 

Werkverhouding met een privékarakter 

Als aan bepaalde voorwaarden is voldaan, geldt het verbod van onderscheid niet als de werkverhouding een privékarakter heeft. Hiervan zou sprake kunnen zijn in situaties van persoonlijke verzorging binnen de eigen huishouding door een privépersoon.  

Onderscheid op grond van politieke gezindheid 

Onder voorwaarden geldt het verbod van onderscheid op grond van politieke gezindheid niet bij de vervulling van vertrouwensfuncties en functies in bestuurs- en adviesorganen. 

Onderscheid op grond van burgerlijke staat bij nabestaandenpensioenvoorzieningen 

Het verbod van onderscheid op grond van burgerlijke staat geldt niet bij nabestaandenpensioenvoorzieningen. Bijvoorbeeld als een pensioenfonds de partner van een deelnemer weigert aan te merken als begunstigde van een partnerpensioen, omdat zij niet gehuwd zijn.