Vandaag, 1 juli, herdenken we met Keti Koti de afschaffing van de trans-Atlantische slavernij in Nederland. Deze dag is ook bekend als Emancipation Day in het Engels en Dia di Abolishon in Papiamentu. Wat houdt deze dag in? Waarom is het belangrijk stil te staan bij deze dag?
Op 1 juli 1863 kwam er op papier een einde aan de trans-Atlantische slavernij in de Nederlandse koloniën. In werkelijkheid moesten de tot slaaf gemaakten nog tien jaar onder erbarmelijke omstandigheden gedwongen doorwerken. Op 1 juli herdenken we dit verleden en vieren we de vrijheid.
Read this article in English
Lesa e artíkulo akí na papiamentu
Beeld: © Roëlton Thodé / Roëlton Thodé
Foto van straatbordje ter nagedachtenis aan het slavenpad in Oranjestad, St. Eustatius.
Meer aandacht voor Keti Koti, maar nog geen officiële feestdag
Keti Koti betekent verbroken ketenen in Sranantongo, wat kadena kibrá betekent in Papiamentu. Sinds de onthulling van het Nationaal Monument Slavernijverleden in het Oosterpark van Amsterdam op 1 juli 2002 vindt de herdenking van de afschaffing van de slavernij jaarlijks plaats in Nederland. Het stilstaan bij de afschaffing van het slavernijverleden krijgt sindsdien steeds meer aandacht.
Op 19 december 2022 heeft de toenmalige premier, Mark Rutte, excuses namens de staat gemaakt voor het slavernijverleden. In Suriname en op de eilanden in het Caribisch gebied hebben vertegenwoordigers van de Nederlandse regering, namens de staat, hetzelfde gedaan. Op 1 juli 2023, bij de start van herdenkingsjaar van 150 jaar feitelijke afschaffing van de slavernij, heeft ook de Koning zijn excuses aangeboden en gevraagd om vergiffenis.
Hoewel ieder jaar op 1 juli Keti Koti wordt gevierd en de afschaffing van slavernij wordt herdacht, is 1 juli nog geen nationale feestdag in Nederland. Dit is ook het geval voor de eilanden Saba en Bonaire van Caribisch Nederland. Op St. Eustatius is 1 juli, Emancipation Day, sinds 2021 een nationale feestdag waarop de afschaffing van de slavernij wordt gevierd.
Opstanden van tot slaaf gemaakten belangrijk
De tot slaaf gemaakten hebben een grote rol gespeeld in de afschaffing van de slavernij. Zij kwamen zelf in opstand tegen hun onderdrukking. Dit tegen een hoge prijs. Niet zelden verloren ze hun leven.
De tot slaaf gemaakten verzetten zich op verschillende manieren. Naast grotere opstanden was er vaak ook sprake van klein verzet, door zich te verschuilen of tijdelijk weg te lopen. Ze protesteerden ook door muziek te maken en verhalen te vertellen.
Op 17 augustus 1795 vond een grote opstand plaats onder leiding van verzetsheld Tula. Hij werkte aan het eind van de 18de eeuw als slaaf op de plantage Kenepa, in het westen van Curaçao. Op deze dag trok hij samen met vijftig lotgenoten naar Willemstad. Onderweg sloten steeds meer tot slaaf gemaakten zich bij hen aan. Het koloniale bestuur probeerde de opstand te onderdrukken, maar dit mislukte. Een leger viel de tot slaaf gemaakten die in opstand kwamen aan, waarna een bloedige strijd begon van bijna een maand. Uiteindelijk verloren de tot slaaf gemaakten de strijd en werd Tula veroordeeld, gemarteld en op gruwelijke wijze geëxecuteerd. (Bron: NOS)
Verschillen in afschaffing
Terwijl de afschaffing bij wet op 1 juli 1863 inging, was de realiteit van de afschaffing zoals gezegd anders. Ook verschilde de daadwerkelijke afschaffing tussen de eilanden in het Caribisch gebied en Suriname.
Tot 1873 was er in Suriname sprake van staatstoezicht. Dit was een periode waarin de voormalige tot slaaf gemaakten verplicht moesten doorwerken onder gruwelijke omstandigheden. Op Curaçao gold na de wettelijke afschaffing het principe van paga tera. Dit hield in dat de voormalige tot slaaf gemaakten in ruil voor een stuk grond onbetaald moesten doorwerken voor de plantagehouders.
Op bijvoorbeeld Sint Maarten en St. Eustatius was de slavernij feitelijk al eerder dan 1863 tot een einde gekomen. Het verzet van de tot slaaf gemaakten speelde daarbij een belangrijke rol. In 1848 dreigde er op St. Eustatius een opstand. Tientallen tot slaaf gemaakten ontvluchtten het eiland naar nabijgelegen Britse eilanden, waar de slavernij in 1834 was afgeschaft. In 1848 eisten de tot slaaf gemaakten op Sint Maarten de vrijheid die toen gold in het Franse deel van Sint Maarten (St. Martin).
Doorwerkingen van het slavernijverleden
Hoewel de slavernij officieel is afgeschaft, werken de gevolgen nog steeds door. Structurele ongelijkheid en discriminatie zijn nog altijd zichtbaar, zowel in Europees als Caribisch Nederland. Denk hierbij aan economische ongelijkheid, door generaties van uitsluiting van economische groei. Of aan ongelijke toegang tot werk door raciale discriminatie op de arbeidsmarkt, onderwijsachterstanden en uitsluiting op de woningmarkt.
Verder zijn er verschillen in wetgeving en verdragen voor mensenrechten tussen Europees Nederland en Caribisch Nederland. Sinds Caribisch Nederland in 2010 onderdeel is geworden van Nederland is de Nederlandse regering verantwoordelijk voor de gelding van wetten en verdragen op de eilanden. De regering besloot toen om niet meteen alle wetgeving te laten gelden in Caribisch Nederland. Door deze legislatieve terughoudendheid is de wetgeving in Caribisch Nederland vaak verouderd. Of zijn mensenrechtenverdragen niet van toepassing of vaak nog niet geïmplementeerd. Zo ontstaan juridische en feitelijke verschillen in bescherming tussen Europees en Caribisch Nederland.
Waarom herdenken belangrijk is
Het verleden heeft een grote impact op ons heden. Het is daarom belangrijk om de pijn die werd veroorzaakt en nog steeds in onze huidige maatschappij leeft, te begrijpen. Er is veel onrecht aangedaan en de gevolgen van dat onrecht zijn nog steeds voelbaar en zichtbaar. Op deze dag herdenken we niet alleen de slachtoffers, maar ook hun strijd voor vrijheid en rechtvaardigheid.