Demonstratie
Je bent het ergens niet mee eens, of juist heel erg voor iets of je wilt aandacht vragen voor een bepaald onderwerp. Je gaat de straat op. Je kunnen uitspreken en je stem laten horen, is een belangrijk onderdeel van de democratie. Zo kan elke burger samen met andere burgers invloed proberen uit te oefenen op ontwikkelingen in de maatschappij. Maar wat zijn de regels? Moeten alle demonstraties altijd door kunnen gaan? En mag je de weg blokkeren of voor het huis van een minister demonstreren?
Actualiteit
Bij abortusklinieken staan geregeld mensen te demonstreren die tegen abortus zijn. In Heemstede stonden demonstranten soms vlak voor de deur en spraken mensen die naar binnen wilden aan. De bezoekers vonden dat lastig. De burgermeester verbood het om op die manier te demonstreren. De demonstranten vochten dat besluit aan bij de voorzieningenrechter.
Deze besloot dat de burgemeester gelijk had: zij mocht besluiten dat demonstranten mochten demonstreren, maar alleen op 25 meter afstand van de kliniek. Het aanspreken van bezoekers van de kliniek door de demonstranten zou de bezoekers te veel hinderen. Daarnaast waren de demonstranten op de nieuwe plek nog steeds te zien voor de bezoekers van de abortuskliniek.
Dit is een goed voorbeeld van een demonstratie waarbij er discussie ontstaat over wat mag en wat niet. De overheid moet het mogelijk maken om te kunnen demonstreren. De overheid mag een demonstratie niet zomaar verbieden of verplaatsen naar een onaantrekkelijk tijdstip of een veldje waar niemand je ziet. De demonstranten moeten in het zicht staan van en hoorbaar zijn voor degenen tot wie de demonstratie zich richt.
Mensenrechten in de praktijk
Demonstratievrijheid komt voort uit het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht op vereniging en vergadering. Deze rechten zijn belangrijk voor een democratie. Daardoor kunnen burgers hun krachten bundelen en zo meedoen met het publieke debat, aandacht vragen voor bepaalde onderwerpen en kritiek, ideeën en meningen laten horen. Ook als het gaat om standpunten die een minderheid heeft of die niet zo populair zijn.
Geweld en haat
Maar niet alles mag bij een demonstratie. Je mag geen geweld gebruiken bij demonstraties. Demonstraties mogen ook geen haatgevoelens verspreiden die aanzetten tot discriminatie, vijandigheid of geweld. Autoriteiten mogen deze demonstraties beëindigen.
Maar als het zo is dat maar een paar mensen geweld gebruiken en de rest niet, dan mag de politie de demonstratie niet zomaar mag beëindigen. Enige verkeershinder en hier en daar een kortdurend opstootje kan bij een demonstratie horen. Dan wordt een demonstratie niet meteen gezien als gewelddadig.
Verbieden of beperken
De overheid mag een demonstratie beperken of verbieden als dit nodig is om de gezondheid te beschermen, in het belang van het verkeer, of ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. De overheid mag een demonstratie niet te snel beperken of verbieden en nooit alleen vanwege de inhoud.
De overheid moet altijd kiezen voor de minst ingrijpende maatregel die zij tot haar beschikking heeft. Daarnaast moet de overheid afwegen of de maatregel daadwerkelijk nodig is om het doel, bijvoorbeeld het voorkomen van verkeershinder, te bereiken.
Een voorbeeld waarin het wel goed was om een demonstratie te beperken was een demonstratie van Farmers Defence Force. De rechter vond dat Farmers Defence Force geen distributiecentra van voedingsmiddelen mocht blokkeren tijdens hun demonstratie. Door deze blokkades zouden bijvoorbeeld ziekenhuizen, bejaardentehuizen en maatschappelijke organisaties geen voedsel geleverd kunnen krijgen. De rechter erkende dat hinder hoort bij een demonstratie, maar vond ook dat de schade die zou ontstaan door het platleggen van de distributiecentra te groot is.
Corona
De overheid mag een demonstratie verbieden om de gezondheid te beschermen. Zo verbood de Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland in 2020 een demonstratie van 20 mensen voor de Stropera. De initiatiefnemer vocht dat besluit aan bij de voorzieningenrechter. Deze besloot dat het verbieden van een demonstratie in verband met de uitbraak van het coronavirus en daarmee gepaard gaande risico’s gerechtvaardigd was. De initiatiefnemer van de demonstratie kon niet garanderen dat de deelnemers aan de demonstratie voldoende afstand zouden houden.
Maar corona is niet zondermeer voldoende om een demonstratie te verbieden. Welke maatregelen nodig zijn moet bij elke demonstratie opnieuw worden beoordeeld
Zie uitleg Coronavirus en mensenrechten van het College
Online demonstraties
Mensen moeten ook online kunnen demonstreren. Dit is belangrijk voor mensen met een beperking. Zij hebben soms technologie nodig om hun mening te uiten of ze kunnen niet naar buiten als een pandemie gaande is.
Activiteiten van het College
Als wij ons zorgen maken over het recht om te demonstreren, dan kunnen we extra aandacht vragen voor het onderwerp. Zo schreven we al meerdere keren een toegelicht over het onderwerp (in 2019 naar aanleiding van de Dag van de Democratie en in 2020 over de regels bij demonstraties). In 2018 brachten we een rapport uit met de titel ‘Zolang we het maar eens zijn’. Voor dat onderzoek hadden we Nederlands gevraagd wat zij vonden dat mensen wel of juist niet konden zeggen.
Elke demonstratie is anders
Al deze voorbeelden laten zien dat de vraag of de overheid een demonstratie mag beperken of verbieden afhangt van de specifieke omstandigheden. Een beetje hinder en overlast horen bij een demonstratie en de overheid moet zich inspannen om demonstraties te faciliteren. Maar overlast kan zulke ernstige gevolgen hebben dat het goed is dat de overheid ingrijpt. De overheid moet dit bij elke demonstratie opnieuw beoordelen.
Het is ook belangrijk dat een rechter altijd kan toetsen of het terecht was dat de overheid ingreep. Zo kan voorkomen worden dat de overheid te snel een demonstratie beperkt of verbiedt.