EHRM buigt zich over Russische rol bij neerhalen MH17

Het EHRM beslist: klacht wordt in behandeling genomen

Volgens Nederland is Rusland verantwoordelijk voor het neerhalen van MH17 en is dit in strijd met het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM). Daarom heeft Nederland een klacht ingediend bij het EHRM. Dit Hof ziet toe op de naleving van het EVRM door lidstaten van de Raad van Europa, waartoe Rusland tot vorig jaar september ook behoorde. Het EHRM moest eerst besluiten of de klacht in behandeling kon worden genomen. Dat deed het op 25 januari 2023. 

Om vast te stellen of Rusland inderdaad het EVRM geschonden heeft, moest het EHRM eerst bepalen of Rusland controle had over het gebied waarvandaan MH17 is neergehaald. Volgens het EHRM is dat het geval. Daarvoor keek het Hof onder meer naar de rol van Rusland in Oost-Oekraïne in 2014 en bij het neerhalen van vlucht MH17.  

Volgens het Hof oefende Rusland op het moment van de MH17-ramp al verregaande controle uit over bepaalde gebieden in Oost-Oekraïne. Dat blijkt onder meer uit de aanwezigheid van het Russische leger in die gebieden en de financiële en militaire steun van Rusland aan pro-Russische separatisten. Bovendien verstrekte Rusland de BUK-raket waarmee vlucht MH17 werd neergehaald. Ook werd de raket afgeschoten vanaf een gebied dat in handen was van pro-Russische separatisten en bevond MH17 zich boven datzelfde grondgebied.  

Wat gaat er nu gebeuren?  

Het EHRM kan zich nu gaan buigen over de vermeende mensenrechtenschendingen door Rusland. Daarover volgt later een inhoudelijke uitspraak. Die inhoudelijk uitspraak kan nog wel jaren op zich laten wachten. Ook neemt het EHRM de klacht van de nabestaanden van MH17-slachtoffers in behandeling. 

Wat heeft vlucht MH17 met mensenrechten te maken?   

Nederland stelt dat Rusland verschillende mensenrechten uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) heeft geschonden. Het gaat om het recht op leven (artikel 2 EVRM), het verbod van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling (artikel 3 EVRM) en het recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel (artikel 13 EVRM). Of deze rechten daadwerkelijk zijn geschonden door Rusland, daarover moet het EHRM nog oordelen. 

Het recht op leven 

Bij de MH17-ramp zijn alle 298 inzittenden om het leven gekomen. Daarmee is het recht op leven zoals neergelegd in artikel 2 EVRM geschonden. Nederland acht Rusland daarvoor verantwoordelijk. Wanneer er aanwijzingen zijn dat iemand van het leven is beroofd, moet strafrechtelijk onderzoek worden gedaan. Dat valt ook onder het recht op leven. Rusland weigert onderzoek te doen en mee te werken aan de Nederlandse verzoeken tot strafrechtelijk onderzoek.  

Het verbod op foltering en onmenselijke of vernederende behandeling 

Het verbod op foltering en onmenselijke of vernederende behandeling gaat over situaties waarin ernstige lichamelijke of geestelijke pijn, lijden of vernedering worden veroorzaakt. Soms is sprake van een onmenselijke of vernederende behandeling wanneer de overheid extra leed veroorzaakt bij de nabestaanden van overleden of vermiste personen. Bijvoorbeeld wanneer de overheid hen niet ondersteunt in hun zoektocht naar informatie over wat er met hun naaste is gebeurd of hen zelfs actief belemmert in die zoektocht. Rusland blijft iedere betrokkenheid bij het neerhalen van MH17 ontkennen en weigert openheid van zaken te geven. Ook trekt Rusland de onafhankelijke onderzoeken die zijn gedaan openlijk in twijfel en verspreidt het misinformatie over de ramp. Volgens Nederland heeft Rusland hierdoor ernstig extra leed bij de nabestaanden veroorzaakt.  

Recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel 

Iedereen die meent dat zijn of haar mensenrechten zijn geschonden, moet daarover kunnen klagen bij een nationale rechter. Die rechter moet onafhankelijk zijn en er mogen geen onredelijke voorwaarden gesteld worden om er een beroep op te doen. De nationale instantie moet de klacht serieus behandelen. Rusland weigert strafrechtelijk onderzoek te starten naar de MH17-ramp en de betrokkenen verantwoordelijk te houden. Nabestaanden hebben daardoor geen mogelijkheden om in Rusland naar de rechter te stappen.   

Wat betekent de beslissing van het EHRM voor Nederland?  

De beslissing van het EHRM – en straks de inhoudelijke beoordeling van de klacht – zijn van groot belang. Het is de eerste keer dat een internationale rechter zich uitlaat over de rol van Rusland bij het neerhalen van vlucht MH17. De beslissing maakt ook de weg vrij voor de klachten die nabestaanden van MH17-slachtoffers bij het EHRM hebben ingediend tegen Rusland over diens betrokkenheid bij de MH17-ramp. Volgens de Nederlandse regering is de beslissing om de zaak in behandeling te nemen ‘een belangrijke stap in het komen tot waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap voor alle slachtoffers en hun nabestaanden.’  

Wel is het een grote vraag of Rusland door een uitspraak van het EHRM verantwoordelijkheid gaat erkennen voor het neerhalen van vlucht MH17. Rusland heeft elke betrokkenheid bij het neerhalen van vlucht MH17 altijd ontkend. Zeker nu Rusland vanwege de invasie van Oekraïne in 2022 uit de Raad van Europa is gezet, zal het wellicht weinig waarde hechten aan uitspraken van het EHRM.  

De zaak voor het EHRM is niet het enige dat Nederland doet om gerechtigheid te krijgen voor de MH17-slachtoffers. In maart 2020 ging in Nederland een strafrechtelijke procedure van start tegen vier personen die verdacht werden van persoonlijke betrokkenheid bij het neerhalen van vlucht MH17. In november 2022 veroordeelde de rechtbank drie van hen tot een levenslange gevangenisstraf. Ook diende Nederland vorig jaar een klacht in bij de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie van de Verenigde Naties.  

Wat gebeurde er met vlucht MH17?  

Op 17 juli 2014 vertrok vlucht MH17 van Malaysia Airlines vanuit Amsterdam naar Kuala Lumpur in Maleisië. Boven Oost-Oekraïne werd het vliegtuig uit de lucht geschoten. Alle 298 inzittenden, onder wie 196 Nederlanders, kwamen daarbij om het leven. In Oost-Oekraïne woedde op dat moment een gewapend conflict tussen het Oekraïense leger en pro-Russische separatisten. Dat conflict was uitgebroken nadat Rusland de Krim, een schiereiland van Oekraïne, in maart 2014 had ingenomen.